Sąd nie ma obowiązku domyślać się o co chodziło powodom — czyli przykre skutki błędnie sformułowanego powództwa o nieważność kredytu frankowego

Czy sąd, który rozpatruje proces dotyczący nieważności kredytu walutowego powinien domyślać się o co kredytobiorcy chodzi? Czy jednak zawsze liczy się treść przedstawionego roszczenia, a więc błędnie sformułowane żądanie pozwu może oznaczać, iż mimo prawidłowego toku rozumowania sprawa będzie przegrana? I, wcale nie na marginesie: czy konsumencki charakter procesu oznacza, że powód jest zwolniony z powinności udowodnienia swych roszczeń? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22 listopada 2021 r., I ACa 545/21).

Orzeczenie dotyczyło wytoczonego przez konsumentów powództwa o stwierdzenie nieważności umowy kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego oraz wynikającego z tego obowiązku zwrotu spłaconych rat jako świadczenia nienależnego.

Sąd I instancji powództwo oddalił: uzgodnienie rozliczenia kredytu w innej walucie (CHF), niż waluta kredytu (PLN) — obie kwoty zostały wyraźnie wskazane w treści umowy — nie jest sprzeczne z prawem bankowym, nie narusza także natury zobowiązania kredytowego, ani zasad współżycia społecznego, zatem mieści się w swobodzie kontraktowania.

Prawo nie zakazuje także stosowania klauzul waloryzacyjnych, zaś roszczenia dotyczą głównych świadczenia stron — stanowią bowiem jej essentialia negotii umowy kredytowej — toteż niezależnie od potencjalnej abuzywności odesłania do kursów ustalanych przez bank, strony umowy są nimi związane.

art. 385(1) par. 1 kodeksu cywilnego
Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Wszakże powodowie znali mechanizm ustalania kursów, zostali pouczeni o ryzyku kredytowym — zaś gołosłowne powołanie się na zastrzeżenie arbitralnego uprawnienia do jednostronnego ustalania kursu CHF nie wystarczy, ponieważ należy też udowodnić czy owe kursy odbiegały od wartości rynkowych (pamiętając, że „żaden z banków nie stosuje kursu NBP„), zaś bank jest obciążony szczególnym rodzajem ryzyka kursowego, a i umowa jest zawierana na lata, więc w takim okresie mogą nastąpić różne wahania. Sumarycznie prowadzi to do konkluzji, iż kredytobiorcy nie wykazali, by spłacone raty stanowiły świadczenie nienależne.

W apelacji od tego orzeczenia powodowie zarzucili m.in. błędne przyjęcie, iż prawo bankowe dopuszcza rozliczenie kredytu w innej walucie niż waluta kredytu, pominięcie, iż odesłanie do wymyślanych przez bank tabelek jest niejednoznaczne (zatem nawet jako świadczenie główne może być traktowane jako klauzula niedozwolona), a także brak oceny prawnej mechanizmu spreadu walutowego, braku zdolności kredytowej przy zamiarze wzięcia kredytu w złotówkach i jej„odzyskania” po złożeniu wniosku o kredyt w CHF.

Odnosząc się do tych zarzutów sąd odwoławczy przypomniał, iż zgodnie z orzecznictwem TSUE przez określenie głównego przedmiotu umowy (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w/s nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich) należy rozumieć zwłaszcza te, które odnoszą się do podstawowych świadczeń stron umowy, w ten właśnie sposób konsekwentnie kwalifikując klauzule ryzyka walutowego. Postanowienia takie mogą być zatem oceniane jako klauzule abuzywne wyłącznie jeśli nie zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. Wymóg ten wynika z faktu, iż konsument jest słabszą stroną umowy, zatem przedsiębiorca — w tym przypadku bank jako instytucja finansowa — musi przedstawić informacje wystarczające do podjęcia świadomej i rozważnej decyzji, także biorąc pod uwagę ryzyko kursowe (wyrok TSUE z 20 września 2017 r., C-186/16).
Biorąc pod uwagę taką wykładnię należy przyjąć, iż pozwany bank rzeczywiście nie wywiązał się z obowiązku jasnego i przejrzystego wyjaśnienia ryzyka wynikającego ze zmiany kursów walut — informacje sprowadzały się do formalnego pouczenia o ryzyku kursowym i możliwości wzrostu kosztów obsługi kredytu. Nie ma też znaczenia, iż kredyt hipoteczny ma charakter długoterminowy: ocena abuzywności postanowienia dokonywana jest według momentu zawarcia umowy, a nie jej wykonywania, natomiast dodana późniejszym aneksem możliwość spłaty rat we frankach nie eliminuje nieprawidłowości w zakresie przeliczania salda, podobnie jak fakt, iż kursy mogły być zbliżone do stosowanych przez NBP. Nie można także pomijać, iż podobne rozwiązana są wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, zaś orzecznictwo dość jednolicie ocenia jako klauzule niedozwolone.

Uwzględnienie tych argumentów nie oznacza jednak, iżby umowa była nieważna na podstawie art. 58 par. 1 kc: raz kredyt walutowy jest dopuszczalny na gruncie art. 69 pr.bank., podobnie jak dozwolone jest rozliczenie kredytu w innej walucie. Dwa, że nawet niemożność wykonania umowy po usunięciu klauzuli abuzywnej (a to w przypadku braku przepisów wypełniających lukę) nie zawsze prowadzi do ustalenia jej trwałej bezskuteczności lub nieważności — zawsze kluczowa jest bowiem treść żądań, do których musi odnosić się orzeczenie.

art. 187 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego
§ 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:
1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
1(1)) oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia;
2) wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;
3) informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

Tymczasem żądanie pozwu sformułowano jako kwotę 129,8 tys. złotych stanowiącą równowartość 32,6 tys. CHF — „według pozwu o tyle bank zaniżył spłacony przez powodów kapitał kredytu i taka kwota stanowi świadczenie nienależne” — no a przecież jeśli bank „zaniżył” saldo, to zadziałał na swoją niekorzyść, a więc nie można mówić o świadczeniu nienależnym. Logika wskazuje, że pełnomocnik powodów się pomylił, ale przecież ani sąd, ani strona pozwana nie mogą domyślać się czego naprawdę dotyczy błędnie sformułowane żądanie pozwu — a zwłaszcza rozumieć treść roszczeń w sposób całkowicie odwrotny.

Co więcej powodowie w żaden sposób nie udowodnili wysokości spłaconych kwot, ani tego, iż stanowi ona jakąkolwiek nadwyżkę — jedynym dowodem przedstawionym przez powodów była prywatna opinia, której moc dowodowa jest ograniczona. (por. „Prywatna ekspertyza rzeczoznawcy jest dowodem, ale nie jest opinią biegłego sądowego”). Gdyby powodowie sprostali obowiązkom wynikającym z art. 6 kc, otrzymaliby zwrot tego, co świadczyli — acz z uwzględnieniem zasady dwóch kondykcji — oraz oczywiście po umożliwieniu bankowi ustosunkowania się do twierdzeń i popierających je dowodów.
Status powodów jako konsumentów nie może podważyć jednej z naczelnych zasad procesu cywilnego — zasady kontradyktoryjności sporu — zwłaszcza w przypadku, gdy strona powodowa jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, który powinien potrafić nie tylko przedstawić „dokładnie określone żądanie”, jak też wskazać fakty, na których swe roszczenia opiera (dla przypomnienia: orzekanie wbrew żądaniom oznacza naruszenie art. 321 par. 1 kpc; treść żądania można było poprawić, acz też w prawidłowy sposób, bo „Wadliwe doręczenie pisma o zmianie powództwa = orzekanie ponad żądanie”).
Stwierdzając, iż wadliwie określone roszcenie uniemożliwia wydanie wyroku korzystnego dla kredytobiorców, sąd musiał oddalić powództwo w całości — przegrana sprawa kosztowała ich 11,2 tys. złotych tytułem kosztów za obie instancje.

Zamiast komentarza: skutek pomyłki przykry, ale czy da się go jeszcze naprawić? Czy błędnie sformułowane żądanie pozwu oznacza skutek w postaci res iudicata? Czy jednak tyle dobrego dla powodów, że jeszcze da się coś z tym wykombinować?

subskrybuj
Powiadom o
guest

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

7 komentarzy
Oldest
Newest
Inline Feedbacks
zerknij na wszystkie komentarze
7
0
komentarze są tam :-)x