Umowa pożyczki lub poręczenia (etc.) zawarta przez spółkę z osobą pełniącą funkcję w jej organie wymaga uchwały wspólników, pod rygorem jej nieważności. Podobna regulacja dotyczy także umów zawartych „na rzecz” takiej osoby. Jak jednak traktować umowę zawartą z małżonkiem członka zarządu? Czy jest to umowa „na rzecz” osoby pełniącej funkcję w spółce, a więc jej skuteczne zawarcie jest zależne od uzyskania takiej zgody? Czy jednak żona nie jest swoim mężem, a więc jej te rygory nie dotyczą?
uchwała Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2022 r. (III CZP 67/22)
Zawarcie przez spółkę akcyjną umowy poręczenia za dług małżonka, pozostającego z członkiem zarządu tej spółki w ustroju wspólności ustawowej, wymaga zgody walnego zgromadzenia (art. 15 § 1 ksh).
Sprawa zaczęła się udzielonego przez spółkę akcyjną poręczenia pożyczki, którą członek zarządu i jego żona zaciągnęli u osoby trzeciej. Pożyczkobiorcy nie zwrócili pieniędzy, więc pożyczkodawca uzyskał klauzulę wykonalności przeciwko spółce; spółka natomiast wystąpiła przeciwko pożyczkodawcy o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności — powołując się na to, że walne zgromadzenie akcjonariuszy nie wyraziło zgody na owo poręczenie, czego skutkiem jest nieważność czynności prawnej (art. 17 par. 1 ksh).
Sąd I instancji uznał zarzuty w odniesieniu do poręczenia udzielonego członkowi zarządu. Równocześnie stwierdził, iż literalnie przepis nie wymaga zgody walnego zgromadzenia dla udzielenia poręczenia „na rzecz” żony członka zarządu, zatem czynności nie sposób podważyć.
art. 15 par. 1 kodeksu spółek handlowych
Zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Rozpatrując apelację spółki sąd odwoławczy zauważył, że między małżonkami panował ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej, więc jako beneficjenta poręczenia udzielonego żonie można także traktować jej męża, a więc być może jednak poręczenia dokonano i na jego rzecz. Zdecydował się więc wystąpić do SN z następującym zagadnieniem prawnym:
Czy zawarcie przez spółkę akcyjną umowy, w której poręcza ona zobowiązanie małżonki członka zarządu tej spółki, w przypadku istnienia ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej pomiędzy członkiem zarządu a małżonką, objęte jest dyspozycją art. 15 § 1 ksh?
Sąd Najwyższy przypomniał, iż art. 15 par. 1 ksh formułuje wymóg uzyskania zgody na zawarcie przez spółkę kapitałową umowy zawartej „z” członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem, ale też „na rzecz” którejkolwiek z tych osób. Pojęcie umowy „na rzecz” można traktować dwojako: w myśl jednej koncepcji wystarczy, że rzeczywistym beneficjentem jest członek organu spółki, koncepcja zawężająca interpretuje owo sformułowanie jako umowę o świadczenie na rzecz osoby trzeciej.
art. 17 par. 1 kodeksu spółek handlowych
Jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna.
W orzecznictwie jednak górę bierze stanowisko, iż celem regulacji jest zapewnienie wspólnikom (udziałowcom) możliwości kontroli nad transferem środków spółki w kierunku osób pełniących funkcję w spółce.
Stąd też zgoda zgromadzenia jest wymagana także w przypadku umów formalnie zawartych z innym podmiotem, acz przysparzających korzyści osobie sprawującej funkcję w spółce (wyrok SN z 7 lutego 2019 r., II CSK 8/18; wyrok SN z 7 marca 2017 r., II CSK 349/16).
W ocenie Sądu Najwyższego pogląd ten jest prawidłowy: członek zarządu, prokurent, członek rady nadzorczej, komisji rewizyjnej czy likwidator może dążyć do realizacji swego partykularnego interesu kosztem spółki. Wykładnia zawężająca, w myśl której obowiązkowi uzyskania zgody podlegałyby wyłącznie umowy zawarte bezpośrednio z osobą pełniącą funkcję, Wymóg uzyskania zgody wspólników jest mechanizmem służącym ochronie ich interesów — zaś rygorem dla niezachowania wymaganej formy wyrażenia tej zgody jest nieważność zawartej umowy. Pogląd ten jest zgodny z literalnym brzmieniem przepisu: wszakże art. 15 par. 1 ksh obejmuje nie tylko zawarcie umowy „z”, ale też „na rzecz” osoby pełniącej funkcję w spółce — przy czym nie ma podstaw, by ów zwrot traktować wyłącznie jako odniesienie do pactum in favorem tertii. (Na marginesie SN zwrócił uwagę, że w przypadku małżonków, których łączy wspólny majątek, wchodzi w rachubę także przepis przewidujący odpowiedzialność solidarną (art. 370 kc, art. 30 par. 1 kro). Biorąc pod uwagę, że poręczenie dotyczyło umowy odnoszącej się do wspólnego majątku, dopuszczalne będzie zaspokojenie się wierzyciela z majątku wspólnego małżonków (art. 41 kro)).
Reasumując: sprawa wraca do sądu odwoławczego, który — związany uchwałą — orzeknie o nieważności poręczenia udzielonego małżonce członka zarządu spółki ze względu na brak zgody akcjonariuszy.