A skoro jakiś czas temu tyle emocji wśród P.T. Czytelników wzbudziła omówka postanowienia, w którym SN odniósł się do kwestii przedawnienia roszczeń przysługujących przeciwko konsumentowi, dziś czas na kilka akapitów o tym, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego — nawet w odniesieniu do roszczeń przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, które powstały jeszcze przed wejściem w życie znowelizowanego art. 118 kc.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 r. (III CZP 46/22)
Trzyletni termin przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, który rozpoczął bieg i nie upłynął przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy — Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104), kończy się ostatniego dnia roku kalendarzowego (art. 118 zdanie drugie kc w związku z art. 5 ust. 1 powołanej ustawy).
Sprawa zaczęła się od wniesionego pozwu o niespłaconą pożyczkę w wysokości 1 tys. złotych.
art. 118 kodeksu cywilnego
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej — trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Sąd I instancji uznał, że roszczenia były całkowicie przedawnione już w momencie wytoczenia powództwa, zaś interpretacja prokonsumenckiej nowelizacji przepisów o przedawnieniu nie może prowadzić do tego, iżby „wierzyciel zostałby nieoczekiwanie i bez wyraźnego powodu obdarowany dodatkowym czasem na dochodzenie roszczenia” i sprawę oddalił.
Wątpliwości nabrał jednak sąd odwoławczy, który zwrócił uwagę, że „pod hasłem skracania terminów przedawnienia” być może wydłużono — do ostatniego dnia roku kalendarzowego — część z nich. Biorąc zatem pod uwagę zagmatwane przepisy przejściowe, zdecydował się wystąpić do SN z następującym zagadnieniem prawnym:
Czy roszczenie przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi o zapłatę, którego termin przedawnienia nie krótszy niż dwa lata
rozpoczął bieg i nie upłynął przed dniem 9 lipca 2018 r. ulega przedawnieniu ostatniego dnia roku kalendarzowego zgodnie z
brzmieniem art. 118 zd. 2 kodeksu cywilnego wprowadzonym na mocy ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy — Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw?
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że konsekwencją nowelizacji było skrócenie podstawowego okresu przedawnienia roszczeń majątkowych, ale też uporządkowanie i ułatwienie sposobu obliczania terminów przedawnienia, w ten sposób, że co do zasady koniec terminu przypada na koniec roku kalendarzowego (toteż „do stwierdzenia, czy doszło do przedawnienia, konieczne jest jedynie ustalenie roku, w którym doszło do rozpoczęcia biegu terminu, nie zaś konkretnej daty tego zdarzenia”).
Zmiana wymagała jednak regulacji intertemporalnych, określających terminy przedawnienia roszczeń powstałych przed nowelą i jeszcze nieprzedawnionych — zasadą jest stosowanie nowych przepisów, acz z pewnymi wyjątkami. Rozwiązanie takie jest zgodne z tradycją prawa cywilnego — iż nie jest wykluczona zmiana terminu przedawnienia przed upływem jego okresu (por. art. XXXV pwkc, art. XLIII pwkz, etc., etc.). Z tych właśnie przyczyn zasada, iż okres przedawnienia liczy się do końca roku odnosi się także do roszczeń już wymagalnych i nieprzedawnionych w momencie wejścia w życie znowelizowanych przepisów (zaś wykładnia art. 5 ust. 2 nie podpowiada innych wniosków).
art. 5 ust. 1-2 ustawy z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy — Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw
1. Do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
2. Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
I chociaż celem zmian wprawie było wzmocnienie ochrony konsumenta (m.in. poprzez badanie upływu okresu przedawnienia z urzędu, tj. bez zarzutu procesowego), znowelizowany art. 118 kc ma inne znaczenie, nawet jeśli jego konsekwencją jest wydłużenie niektórych okresów przedawnienia, a więc nie sposób traktować go jako braku racjonalności prawodawcy (tu SN zwrócił uwagę, że zasadą jest spłacanie długów, a nie ich unikanie („pożądanym i preferowanym sposobem doprowadzenia do wygaśnięcia zobowiązania jest jego wykonanie przez dłużnika”), zatem przedawnienie roszczeń majątkowych należy traktować jako wyjątek od reguły, zaś przedawnienie nie jest konstytucyjnie chronionym prawem podmiotowym).
I jeszcze ciekawostka: na tydzień przed podjęciem uchwały z podobnym zagadnieniem prawnym wystąpił SO w Radomiu: „Czy koniec trzyletniego terminu przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, którego bieg rozpoczął się przed wejściem w życie ustawy z 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz.U.2018.1104) przypada zawsze na ostatni dzień roku kalendarzowego – zgodnie z art. 118 kc w brzmieniu nadanym po wejściu w życie ustawy z 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw, czy też w przypadku gdy przedawnienie nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, gdyż koniec tego terminu nie przypadałby na koniec roku kalendarzowego, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu – zgodnie z art. 5 ust. 2 zdanie 2 ustawy z 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw? ” (sprawa ma sygnaturę III CZP 121/22).