Czy rozdzielność majątkowa małżeńska ma wpływ na zwolnienie z kosztów sądowych (opłaty od czynności procesowej) — jeśli strona pieniędzy nie ma, ale ma je małżonek? Czy jednak intercyza wiąże się z całkowitą odrębnością finansową, a więc przychody drugiego małżonka się nie liczą?
postanowienie Sądu Najwyższego z 25 lutego 2022 r. (III CZ 54/22)
Małżonkowie mają obowiązek wzajemnej pomocy, co dotyczy także ponoszenia kosztów w związku z postępowaniami sądowymi, a zniesienie wspólności ustawowej między małżonkami nie niweczy tego obowiązku.
Orzeczenie dotyczyło postanowienia, w którym sąd oddalił złożony przez stronę wniosek o zwolnienie z opłaty od skargi kasacyjnej (w wysokości 5,3 tys. zł). Strona opłaty nie wniosła, sąd skargę kasacyjną odrzucił.
W zażaleniu na to postanowienie skarżący zwrócił uwagę, że był zwolniony z kosztów sądowych na etapie postępowania odwoławczego (opłaty od apelacji), jego sytuacja majątkowa się nie zmieniła (jego miesięczny dochód wynosi 1,6 tys. zł). Wzrosły wprawdzie dochody żony, z którą jednak ma rozdzielność majątkową — więc odmowa zwolnienia z kosztów była bezzasadna (a jeśli już, to sąd uprzednio powinien wezwać do ich uiszczenia).
art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek.
Sąd Najwyższy tak sformułowane zażalenie oddalił. W orzecznictwie przyjmuje się, iż SN nie jest związany wcześniejszym zwolnieniem strony od kosztów, aczkolwiek odmowa na etapie postępowania kasacyjnego wymaga ustalenia, iż położenie strony zmieniło się w istotnym zakresie. Sytuację majątkową należy oceniać całościowo, przez pryzmat wszystkich okoliczności (stanu rodzinnego, majątku, dochodów i źródeł utrzymania) — przy czym rozdzielność majątkowa małżeńska nie ma wpływu na zwolnienie strony z kosztów sądowych. Wynika to z oceny, iż małżonkowie mają obowiązek wzajemnej pomocy, która obejmuje także kwestie materialne, zaś zniesienie wspólności ustawowej nie zwalnia z tych powinności.
Tymczasem w złożonym wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych mężczyzna przyznał, że dochody żony wzrosły z 1 tys. zł do 4,5 tys. zł miesięcznie, ale też powołał się na rozdzielność majątkową — dodając, że prowadzi z żoną wspólne gospodarstwo domowe, zaś oboje małżonkowie wspólnie ponoszą wydatki. Biorąc zatem pod uwagę, że zasadą jest uiszczanie opłat sądowych, a zwolnienie wyjątkiem — do pomocy tego rodzaju jest uprawniona osoba, która obiektywnie (bez swego realnego wpływu) nie ma możliwości poniesienia kosztów postępowania — to sytuacja majątkowa strony nie uzasadniała przyznania owej pomocy.
Wcale nie na marginesie SN przypomniał, że w przypadku wniesienia przez profesjonalnego pełnomocnika skargi kasacyjnej, od której pobierana jest opłata stała lub stosunkowa, sąd odrzuca skargę po bezskutecznym upływie terminie od doręczenia postanowienia odmawiającego zwolnienia z kosztów (uchwała 7 sędziów SN z 16 marca 2017 r., III CZP 82/16) — co oznacza, że po oddaleniu wniosku strona powinna wnieść opłatę, a nie czekać na wezwanie.