Czy dokumentacja techniczna produktu stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego? Czy pomysłodawca rozwiązań technicznych może żądać ochronę praw do swej twórczości? I, wcale nie na marginesie: czy związanie sądu prawomocnym orzeczeniem oznacza, że w kolejnym sporze o należności sąd nie może jeszcze raz oceniać czy spór dotyczy utworu?
wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 10 sierpnia 2022 r. (I AGa 274/21)
I. Aby sąd mógł dokonać oceny prawnej utworu jako spełniającego przesłanki z art. 1 ust. 1 pr. aut. konieczne jest zakreślenie przez powoda podstawy faktycznej powództwa przez wskazanie nie tylko utworu, ale tez jego cech indywidualnych i twórczych.
II. Twierdzenia istotne dla rozstrzygnięcia sporu, w tym co do zakresu cech twórczych, powinny być poniesione przez powoda w pozwie, a najpóźniej w replice na odpowiedź na pozew, w której pozwany zakwestionował spełnienie przesłanek z art. 1 ust. 1 pr. aut.
Sprawa dotyczyła naruszenia praw autorskich do dokumentacji technicznej produktu (kuchni polowej na podwoziu jednoosiowym). Dokumentacja techniczna powstała wiele lat wcześniej, przy okazji wspólnej realizacji projektu przez dwie spółki, które uzgodniły, że przy wykorzystywaniu jej w przyszłości będą się dzieliły przychodami fifty-fifty. Po paru latach każda ze spółek przeniosła 1/2 przysługujących jej praw autorskich do utworu w postaci dokumentacji technicznej na jakiś inny podmiot (czyli nadal prawa po równo należały dwóm różnym spółkom), a jeszcze później jeden z tych następców sprzedał wojsku 10 sztuk sprzętu po 268 tys. zł za sztukę.
Zdaniem drugiego z uprawnionych podmiotów doszło w ten sposób do naruszenia przysługujących jej autorskich praw majątkowych, zatem do sądu trafił pozew o zapłatę 428 tys. zł (tj. dwukrotności wartości 8% zamówienia — bo taką wartość wyliczył biegły we wcześniejszym procesie dotyczącym tej samej materii).
art. 1 ust. 1 i 2(1) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
2(1). Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
(Pozostawione w uzasadnieniu okruszki pozwalają przypuszczać, że spór dotyczył kuchni polowej, która kiedyś była nawet chroniona jako wzór przemysłowy.)
Sąd I instancji stwierdził, że spór nie dotyczy dzieła technicznego, lecz jego dokumentacji technicznej, tj. dokumentów zawierających dane techniczne, umożliwiających wyprodukowanie i eksploatację urządzenia technicznego. Niemożliwe jest jednak przyznanie ochrony rozwiązaniom technicznym opisanym w dokumentacji, ponieważ takowym co do zasady brak cechy indywidualności (jednego z warunków, które łącznie dają efekt w postaci „iskry bożej”, tej o której mowa w art. 1 ust. 1 pr.aut.). Oznacza to, że nie jest wykluczone, iżby dokumentacja techniczna produktu stanowiła utwór — o ile oczywiście pozwoli na to wkład indywidualnej pracy twórczej autora, a dochodzący roszczeń to wszystko udowodni. Tymczasem strona powodowa nie wykazała podstawy swych roszczeń — przy czym przyjęcie w innej sprawie, że ta dokumentacja techniczna produktu stanowi utwór, nie jest prejudykatem i nie wiąże sądu, który może i powinien dokonywać własnych ocen. Jednakże nawet gdyby potraktować dokumentację techniczną jako utwór, to wytwarzanie egzemplarzy produktu w oparciu o taki utwór nie oznacza korzystania z tego utworu, albowiem kuchnia polowa nie jest nośnikiem utworu wyrażonego słowem lub graficznie (por. „Czy wykonując przedmiot według cudzego projektu popełniamy przestępstwo nielegalnego rozpowszechnienia utworu?”).
art. 366 § 1 kodeksu postępowania cywilnego
Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.
art. 366 kodeksu postępowania cywilnego
Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.
W apelacji od orzeczenia oddalającego roszczenia powód powołał się na wcześniejsze orzeczenie, w którym prawomocnie potwierdzono, iż produkcja wyrobów na podstawie cudzej dokumentacji technicznej narusza prawa autorskie uprawnionego (wyrok SA w Poznaniu z 14 września 2017 r., I ACa 343/17) — a przecież sąd związany wcześniejszym prawomocnym rozstrzygnięciem (dotyczącym tych samych stron i tej samej materii) nie może orzekać inaczej.
Sąd odwoławczy nie uwzględnił tych argumentów: owszem, sądy są związane prawomocnym rozstrzygnięciem, jednak wyłącznie w zakresie sentencji, a nie ocen i spostrzeżeń wyrażonych w uzasadnieniu, toteż sprawa o zapłatę za korzystanie z utworu nie jest prejudykatem w sporze o charakter autorski dokumentacji (co innego gdyby poprzedni wyrok dotyczył ustalenia, iż sporne materiały utworem są — a przecież „powód nie uzyskał do tej pory wyroku ustalającego w sentencji jego prawa autorskie”). W konsekwencji sąd jest uprawniony i zobowiązany do bezpośredniej oceny kolejnego sporu zawisłego między tymi samymi stronami — a skoro dotyczy on tego czy dokumentacja techniczna produktu może być traktowana jako utwór, to nie można czynić mu zarzutu, iż odniósł się do przedstawionych przez stronę dowodów.
Nie jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego opracowanie stanowiące jedynie zastosowanie nawet wysokospecjalistycznej wiedzy technicznej, jeżeli jego treść jest z góry zdeterminowana obiektywnymi warunkami i wymaganiami technicznymi oraz charakterem rozwiązywanego zadania technicznego.
Niezależnie zatem od tego, że dokumentacja — ale nie opisane rozwiązania techniczne — może być objęta ochroną, o ile pozwala na to poziom wkładu twórczego autora, zaś prawo autorskie nie chroni pomysłu i koncepcji rozwiązań, obowiązkiem powoda było udowodnić (przekonać sąd), że dokumentacja techniczna kuchni polowej jest utworem. (Wcale nie na marginesie sąd podkreślił, że nawet jeśli część elementów dokumentacji, np. rysunków, niewątpliwie była utworami, to samo w sobie nie pozwala to na zakwalifikowanie dokumentacji jako utworu zbiorowego.)