A skoro niedawno było o tym, że ustawa antylichwiarska ma znacząco utrudniać dochodzenie roszczeń wynikających z niespłaconego kredytu konsumenckiego w przypadku braku należytej oceny scoringu kredytobiorcy, dziś czas na kilka akapitów o tym jak wyglądają skutki braku oceny zdolności kredytowej konsumenta — i czy oznacza to nieważność umowy kredytowej? (postanowienie Sądu Najwyższego z 23 marca 2022 r., III CZP 20/22).
Sprawa zaczęła się od udzielonego przez bank kredytu konsumenckiego, przeznaczonego m.in. na spłatę wcześniejszego kredytu zaciągniętego w tym samym banku. Po jakimś czasie klientka zaprzestała spłaty rat, więc bank wypowiedział umowę i wniósł pozew do sądu — a pozwana broniła się zarzutem braku prawidłowej oceny zdolności kredytowej, czego skutkiem jest nieważność zawartej umowy.
Sąd I instancji uwzględnił powództwo: obowiązek weryfikacji zdolności kredytowej ma charakter publicznoprawny i leży w interesie kredytodawcy jako podmiotowi podlegającemu nadzorowi ze strony KNF (a także chroni przed odpowiedzialnością wykroczeniową z art. 138c par. 1 kw). Jednak udzielenie kredytu nawet przy znacznym ryzyku ani nie zwalnia dłużnika od spłaty należności, ani nie ma wpływu na ważność zawartej umowy.
art. 70 ust. 1 prawa bankowego
Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.
Sprawa trafiła do sądu odwoławczego, który dostrzegł, że analiza scoringu ma na celu przede wszystkim ochronę konsumenta przed popadnięciem w spiralę zadłużenia, zatem (już choćby dlatego, że ustawa nie przewiduje żadnej szczególnej sankcji) nie jest bezzasadne pytanie o skutki prywatnoprawne, w tym sankcję nieważności, która może wynikać nie tylko z treści czynności prawnej, ale też trybu jej zawarcia — zatem zwrócił się do SN z następującym zagadnieniem prawnym:
Czy naruszenie przez bank będący kredytodawcą obowiązku należytego zbadania zdolności kredytowej kredytobiorcy będącego konsumentem, na podstawie art. 9 ustawy o kredycie konsumenckim i art. 70 ust. 1 ustawy prawo bankowe w zw. z art. 9 ust. 4 ustawy o kredycie konsumenckim oraz brak zdolności kredytowej konsumenta w dacie zawarcia umowy kredytu konsumenckiego skutkuje nieważnością umowy kredytu na podstawie art. 58 § 1 kc ewentualnie na podstawie art. 58 § 1 i 2 kc.
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały, natomiast w dość lakonicznym uzasadnieniu postanowienia zwrócił uwagę, że podobne wątpliwości były przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości UE, który stwierdził, że obowiązek weryfikacji scoringu przed udzieleniem kredytu ma na celu m.in. unikanie doprowadzania do zadłużania się i niewypłacalności konsumentów pozbawionych zdolności kredytowej. Biorąc zatem pod uwagę, że dyrektywa 2008/48 w/s kredytu konsumenckiego nakłada na państwa wymóg przyjęcia takiego systemu sankcji, które mają charakter skuteczny, proporcjonalny i odstraszający, acz transpozycja nie musi polegać na przyjęciu szczególnych rozwiązań prawodawczych, pod warunkiem, że interpretacja ogółu obowiązujących przepisów zapewnia konsumentom określony stopień ochrony (wyrok TSUE z 10 czerwca 2021 r., C-303/20)…
…resztę każdy sobie sam musi dośpiewać (a co tam dośpiewał sobie sąd odwoławczy, tego nie wiem).
Zamiast komentarza: wydaje mi się, że Sąd Najwyższy chciał powiedzieć, że skutki braku oceny zdolności kredytowej konsumenta mogą sięgać nieważności umowy kredytowej. Powiem więcej: wydaje mi się, że dopisanie w umowie kredytu konsumenckiego sankcji w postaci nieważności zbycia wierzytelności i zakazu dochodzenia należności przed spłatą dawniejszego zadłużenia (art. 9 ust. 5 ukk) przedstawioną wykładnię może nieco zaburzać.