Ustawa o przeciwdziałaniu lichwie

Jesiennej ofensywy legislacyjnej ciąg dalszy: jeszcze wczoraj w Dzienniku Ustaw opublikowano dość obszerną zmianę przepisów mającą na celu przeciwdziałanie lichwie (ustawa z 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, Dz.U. z 2022 r. poz. 2339).

A zatem, w obowiązkowym skrócie:

• nowelizacja przepisów kodeksu cywilnego o pożyczce ogranicza prawo pożyczkodawcy do pobierania od pożyczkobiorcy, oprócz odsetek, literalnie określonych pozaodsetkowych kosztów pożyczki;
• ustawa do pozaodsetkowych kosztów pożyczki zalicza się m.in.: marże i prowizje związane z przygotowaniem umowy, udzieleniem lub obsługą pożyczki, opłaty związane z odroczeniem terminu spłaty lub nieterminową spłatą pożyczki, a także poniesione niezbędne koszty ubezpieczenia czy zabezpieczenia pożyczki, a także wynagrodzenie agenta lub pośrednika;

• jeśli ktoś ma pomysł, że do pozaodsetkowych kosztów pożyczki wrzuci wszystko i ile się da — w przypadku pożyczek udzielanych osobom fizycznym, która nie jest związana bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową (a więc nie tylko w przypadku konsumentów) ich łączna wysokość nie może przekraczać kwoty wynikającej ze wzoru MPK = K × n/R × 20% (gdzie K oznacza „całkowitą kwotę pożyczki, rozumianą jako suma wszystkich środków pieniężnych nieobejmujących współfinansowanych kosztów pożyczki, które dający pożyczkę wydaje biorącemu pożyczkę na podstawie umowy”, n to okres spłaty w dniach, zaś R to liczba dni w roku); ogółem pozaodsetkowe koszty pożyczki nie mogą przekroczyć 25% całej kwoty pożyczki;
• ustawa o przeciwdziałaniu lichwie nakazuje także określenie zabezpieczenia zwrotu pożyczki w umowie — zaś suma zabezpieczenia pożyczki nie może być wyższa od kwoty pożyczki plus wysokość odsetek maksymalnych, plus wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie za okres 6 miesięcy, plus maksymalna wysokość kosztów pozaodsetkowych (art. 720(3) kc plus dodany art. 777 par. 2(1) kpc) — tu jak rozumiem chodzi o to, żeby nie było już sytuacji, że ktoś pożyczył na rower, a zabrali mu mieszkanie;
• nowelizacja wprowadza także zakaz pobierania odsetek za pozostały okres w przypadku wcześniejszej spłaty pożyczki, a także nakazuje obniżenie pozaodsetkowych kosztów pożyczki;
• to też chyba istotne: przepisy kodeksu cywilnego o pożyczce nie będą dotyczyły ani pożyczek bankowych, ani pożyczek udzielanych przez instytucje pożyczkowe na podstawie przepisów o kredycie konsumenckim (w tej pojawia się nowy wzór na obliczanie MPKK) — acz zakaz pobierania zawyżonych pozaodsetkowych kosztów pożyczki dotyczyć będzie także pożyczek „prywatnych” i „okazjonalnych”;
• przy okazji w kodeksie karnym pojawia się definicja kosztów innych niż odsetki (art. 115 par. 25 kk, zasadniczo jego treść odpowiada art. 720(1) par. 2 kc; przydatne w przypadku kwalifikacji czynu jako przestępstwa żądania od pożyczkobiorcy lub kredytobiorcy nadmiernych kosztów, art. 304 par. 2-3 kk);
• bardzo ważne zmiany zmiany pojawiają się w ustawie o kredycie konsumenckim: instytucje pożyczkowe będą miały obowiązek oceny scoringu kredytobiorcy, a to na podstawie analizy danych klienta zgromadzonych przez BIK i biura informacji gospodarczej — zaś udzielenie pożyczki będzie zależało od uzyskania przez klienta oceny pozytywnej;

• jeśli jednak analiza danych nie pozwala na ocenę zdolności kredytowej, instytucja pożyczkowa może poprzestać na odebraniu od konsumenta oświadczenia o dochodach i stałych wydatkach, potwierdzonych stosownymi dokumentami;
• (co z góry podpowiada, że nadal będą spory i wątpliwości czy przetwarzanie danych na potrzeby tworzenia modeli oceny zdolności kredytowej jest zakazanym przetwarzaniem „na zapas”);
• sprawa nie jest taka nieistotna, bo ustawa o przeciwdziałaniu lichwie zakłada, że udzielenie pożyczki z naruszeniem przepisów o obowiązkowym scoringu lub z pominięciem informacji, że klient ma zaległości ze spłatą starszych długów wyklucza zbycie wierzytelności wynikającej z tej umowy (taka umowa będzie dotknięta sankcją nieważności), zaś dochodzenie należności będzie możliwe dopiero po całkowitej spłacie, wygaśnięciu lub prawomocnym stwierdzeniu nieistnienia wcześniejszego zobowiązania;
• jeśli ktoś myśli, że da się poczekać — nie da się, ponieważ ustawowa niemożność pozwania dłużnika nie jest przesłanką zawieszenia biegu przedawnienia, albowiem „zakaz zbywania wierzytelności i jej dochodzenia nie wstrzymuje biegu przedawnienia” (aczkolwiek sąd będzie uwzględniał tę okoliczność na zarzut konsumenta, a nie z urzędu);
• całkowicie przy okazji ustawa o przeciwdziałaniu lichwie znacznie podnosi minimalny kapitał zakładowy spółki będącej instytucją pożyczkową — z 200 tys. zł do jednego miliona; aktualnie działające podmioty mają obowiązek dostosować się do nowych warunków, pod rygorem wykreślenia z rejestru, najpóźniej do 31 grudnia 2023 r. (natomiast do 30 listopada 2023 r. mają obowiązek poinformować KNF o „podjętych działaniach” zmierzających do dostosowania ich działalności do nowych wymogów);
• no właśnie: wszystkie instytucje pożyczkowe będą podlegały nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego, która zyskuje uprawnienie do nakładania kar za naruszenie przepisów — tak na same spółki, jak bezpośrednio na członków zarządów )w tym za uchybienia pośredników kredytowych);
• pojawia się wyraźny zakaz obciążania ryzykiem gromadzonych przez instytucje pożyczkowe pieniędzy należących do innych osób (a nawet pochodzących z emisji obligacji i innych instrumentów dłużnych).

Od kiedy to wszystko? ano:

• zasadniczo ustawa o przeciwdziałaniu lichwie wchodzi w życie po 6-miesięcznym vacatio legis;
• acz część przepisów już po upływie 30 dni od promulgacji przepisów w Dzienniku Ustaw (dotyczy to m.in. zmian w kodeksie cywilnym i szeregu przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, ale już przepisy o nadzorze KNF nad instytucjami pożyczkowymi wchodzą w życie dopiero 1 stycznia 2024 r.

Zamiast komentarza: wydaje się, że głębszego uregulowania rynku pożyczek nie dało się uniknąć (troszkę szkoda, że regulacje te wprowadzono ustawą o tak stygmatyzującym tytule…) — aczkolwiek niemałą niekonsekwencją wydaje się fakt, że w przypadku instytucji pożyczkowej ma wystarczać kapitał 1 mln zł, podczas gdy zgodnie z projektem ustawy o działalności windykacyjnej spółki działające w tamtej branży będą musiały zgromadzić aż 5 mln zł.