Czy zakaz używania urządzeń nagłaśniających dotyczy także bicia w kościelne dzwony? Czy jednak istotny jest rodzaj kościelnej aktywności? Jak zatem interpretować uroczystości i imprezy religijne, których nie dotyczą ograniczenia emisji hałasu? Czy pojęcie to dotyczy wszystkich działań związanych z wiarą, czy jednak tylko mszy i nabożeństw — ale nie pomysłu na nieustanne umilanie okolicy życia?
wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 grudnia 2022 r. (III OSK 1634/21)
Państwo nie może zakazać ani gromadzenia się wiernych w celu sprawowania kultu religijnego, ani wykonywania poszczególnych czynności liturgicznych oraz towarzyszącym mu czynności organizacyjnych, w tych choćby zwyczajowego nawoływania do uczestnictwa w Mszy Świętej przy użyciu dzwonów kościelnych (tradycyjnych lub elektronicznych). Powyższe odnosi się więc do określonych uroczystości religijnych, Mszy Świętych i innych obrzędów kultu publicznego, nie zaś czynności, które nie są związane z nabożeństwami czy innymi czynnościami liturgicznymi.
Wyrok jest dalszym ciągiem sprawy sygnalizowanej już w niniejszym „Czasopiśmie”: chodziło o parafialny kościół, z którego wieży dobywały się, oprócz zwykłych dzwonów nawołujących wiernych na msze… a zresztą oddajmy głos protokołowi pokontrolnemu WIOŚ:
Użytkowany przez Parafię elektroniczny dzwon wygrywa dźwięki melodii religijnych: o godzinie 7:58 wygrywana jest melodia „Z dalekiej Famity” (około 1,5 minuty); o godzinie 8:00 dźwięk dzwonu zegarowego (8 uderzeń); o godzinie 12:00 wygrywana jest melodia „Anioł Pański” (około 1,5 minuty); o godzinie 15:00 melodia „Jezu Ufam Tobie” (około 1 minuty); o godzinie 17:58 wygrywany jest dźwięk dzwonów na Mszę Świętą; o godzinie 18:00 dźwięk dzwonu zegarowego; o godzinie 21:00 Apel Jasnogórski (około 1,5 minuty). Ponadto: po każdej Mszy Świętej pogrzebowej melodia „Cisza” (około 1 minuty); po każdej Mszy Świętej ślubnej marsz weselny Mendelssona (około 1 minuty); w Wielkanoc (podczas Rezurekcji), w Boże Narodzenie o północy i podczas procesji Bożego Ciała wygrywany jest uroczysty dźwięk dzwonów; podczas Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2018 r., gdy grała reprezentacja Polski, wygrywany był Hymny Narodowy.
W wydanej decyzji organ nakazał parafii ograniczenie korzystania z nagłośnienia wyłącznie do zdarzeń bezpośrednio obejmujących uroczystości i imprezy religijne — zakazując równocześnie emisji hałasu niezwiązanego z publicznym sprawowaniem kultu.
Parafia odwoływała się do WSA, który w wydanym wyroku podtrzymał stanowisko urzędników (por. „Czy odgrywanie religijnych melodyjek z wieży kościelnej — rano, w południe, wieczorem — jest zaśmiecaniem środowiska hałasem?”).
W skardze kasacyjnej od tego orzeczenia parafia podkreśliła, że codziennie wygrywane o godzinach 12:00, 15:00 i 21:00 melodyjki — wezwanie do wspólnej modlitwy — to powszechnie przyjęty zwyczaj, zarzucając przy tym, iż ograniczenie bicia w dzwony kościelne narusza konstytucyjne i konkordatowe gwarancje uzewnętrzniania religii oraz prawo do uczestnictwa w czynnościach i obrzędach religijnych.
art. 156 prawa ochrony środowiska
1. Zabrania się używania instalacji lub urządzeń nagłaśniających na publicznie dostępnych terenach miast, terenach zabudowanych oraz na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do okazjonalnych uroczystości oraz uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym, imprez sportowych, handlowych, rozrywkowych i innych legalnych zgromadzeń, a także podawania do publicznej wiadomości informacji i komunikatów służących bezpieczeństwu publicznemu.
art. 8 ust. 2 konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską
Organizowanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa polskiego.
Sprawa trafiła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który przypomniał, iż co do zasady używanie urządzeń nagłaśniających w miejscach skupisk ludzkich jest zabronione, z wyjątkiem m.in. organizacja uroczystości i imprez związanych m.in. związanych z kultem religijnym. Wyjątek ten nie dotyczy kultu religijnego jako takiego, lecz wyłącznie „uroczystości i imprez” religijnych — a przecież nie każda forma sprawowania kultu religijnego polega na organizacji i uczestnictwie w uroczystości lub imprezie (tu sąd powołał się na kanony 389, 944 i 1251 Kodeksu Prawa Kanonicznego). Konkordat zapewnia władzom kościelnym wyłączność w organizowaniu kultu „publicznego” i gwarantuje w tym zakresie stosowanie prawa kanonicznego — równocześnie nakazując stosowanie odpowiednich przepisów prawa świeckiego.
Oddalając skargę kasacyjną parafii NSA stwierdził, że wyjątek od zakazu używania urządzeń nagłaśniających dotyczy tylko publicznego gromadzenia wiernych na mszach i nabożeństwach sprawowanych w imieniu Kościoła przez duchownych tego kościoła — natomiast wygrywanie innych melodyjek (np. 12:00 „Anioł Pański”, 15:00 „Jezu Ufam Tobie”, 21:00 Apel Jasnogórski) nie mieści się w pojęciu uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym.