Czy właściciel uszkodzonego auta może żądać od ubezpieczyciela hipotetycznych — wynikających z kalkulacji kosztorysowej — wydatków na jego naprawę, jeśli pojazd już naprawił, acz za znacznie mniejsze pieniądze? Czy jednak oznaczałoby to zwrot nieponiesionych kosztów naprawy, a więc prowadziłoby do naruszenia zasady, iż odszkodowanie nie powinno przewyższać doznanej szkody? I, wcale nie na marginesie: czy wpływ na roszczenia może mieć sprzedaż rozbitego pojazdu? (wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2022 r., II CSKP 726/22).
Sprawa zaczęła się od uszkodzenia samochodu (o wartości 141 tys. zł) w wypadku drogowym; właściciel najpierw chciał naprawić auto w warsztacie, ale finalnie sprzedał je prowadzącemu warsztat (za 78 tys. zł), na którego przelał też wierzytelność o naprawienie szkody. Nowy właściciel skalkulował koszty naprawy, z uwzględnieniem nowych i oryginalnych części, na 139,5 tys. zł (samą wartość części wyliczył na 100 tys. zł) — po czym sam naprawił pojazd, używając do tego części, za które zapłacił 10,5 tys. zł. Szkoda z polisy OC sprawcy została zgłoszona do ubezpieczyciela, który dobrowolnie wypłacił pierwotnemu właścicielowi 70,5 tys. zł — a warsztat pozwał zakład ubezpieczeń o brakujące 69,5 tys. zł.
Sąd prawomocnie oddalił całość roszczeń: sprzedaż uszkodzonego pojazdu wyklucza wyliczenie odszkodowania jako równowartości hipotetycznych (nieponiesionych, nieudowodnionych) nakładów na jego naprawę. Dopuszczalne jest natomiast dochodzenie szkody realnej, która równa jest różnicy między wartością auta sprzed wypadku (141 tys. zł) a ceną uzyskaną po jego sprzedaży (78 tys. zł) — i tylko tę różnicę mógł nabyć warsztat w drodze cesji wierzytelności. Biorąc zatem pod uwagę, że ubezpieczyciel zapłacił 70,5 tys. zł, kwota uzyskanego odszkodowania jest wyższa od poniesionej szkody, zatem roszczenia są całkowicie bezzasadne.
art. 361 kodeksu cywilnego
§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
art. 363 par. 1 kodeksu cywilnego
Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
W skardze kasacyjnej warsztat podkreślił, że skoro szkoda „dzieje” się w momencie zdarzenia, które ją wywołało (tj. w chwili wypadku), zbycie uszkodzonej rzeczy przez poprzedniego właściciela lub naprawa samochodu nie może mieć wpływu na wysokość odszkodowania, podobnie jak własnoręczna naprawa przez właściciela.
Sąd Najwyższy przypomniał, że sposób naprawienia szkody zależy od wyboru poszkodowanego, który może żądać przywrócenia stanu poprzedniego lub rekompensaty pieniężnej; możliwość wyboru nie dotyczy jednak szkody całkowitej, tj. takiej, która czyni naprawę nieopłacalną. Obowiązek naprawienia szkody powstaje z chwilą jej wyrządzenia, co wszakże nie oznacza, iż wysokość odszkodowania jest niezależna od jakichkolwiek zdarzeń, które miały miejsce później. „Szkoda jest zjawiskiem dynamicznym”, wysokość roszczeń może zmieniać się w czasie w zależności od późniejszych decyzji poszkodowanego, zaś sądowe naprawienie szkody obejmuje pokrycie uszczerbku, który istnieje w dacie zamknięcia rozprawy.
Dlatego w ocenie SN zasada kompensacji wyklucza żądanie zwrotu nieponiesionych kosztów naprawy, ponieważ prowadziłoby to do sytuacji, w której odszkodowanie przewyższałoby wartość doznanej szkody i prowadziło do nienależnego wzbogacenia się poszkodowanego (por. „Naprawiasz samochód po wypadku u sąsiada? Nawet wówczas możesz żądać odszkodowania jakbyś reperował auto w ASO”). Inną okolicznością wpływającą na wysokość odszkodowania jest naprawa uszkodzonego samochodu: właścicielowi, który uszkodzony pojazd już zreperował, przysługuje wyłącznie roszczenie o zwrot poniesionych kosztów naprawy samochodu — ale nie wydatków nieponiesionych, czyli hipotetycznych kosztów przywrócenia pojazdu do stanu sprzed wypadku. Podobnie zbycie uszkodzonego pojazdu, wykluczające jego naprawę przez poszkodowanego, uniemożliwia ustalenie wysokości odszkodowania w/g metody kosztorysowej, które w takim przypadku także należy uznać za koszty hipotetyczne (por. wyrok SN z 10 czerwca 2021 r., IV CNPP 1/21).
Biorąc zatem pod uwagę, że pierwotny właściciel samochód sprzedał i przelał na nabywcę wierzytelność z tytułu odszkodowania z polisy OC sprawcy (a zakład ubezpieczeń wypłacił odszkodowanie) — zaś nowy właściciel dokonał naprawy — jego decyzję należy uznać za wybór (w rozumieniu art. 363 par. 1 kc). Jeśli natomiast powód chciałby dochodzić utraty wartości samochodu (szkody handlowej wynikającej z niższej wyceny auta po remoncie, art. 361 par. 2 kc), to okoliczność taką powinien był udowodnić.
Tytułem komentarza: w uzasadnieniu orzeczenia SN nie kryje, że przedstawiony pogląd odbiega od dominującego („Współcześnie stanowisko o przysługiwaniu poszkodowanemu roszczenia odpowiadającego równowartości kosztów (niewykonanej) naprawy pojazdu jest kwestionowane w nauce prawa (…) Wobec utrwalenia się w orzecznictwie stanowiska pomijającego przedstawione tu zastrzeżenia, a nawet – co należy podkreślić – przyjmowania w judykaturze, że orzeczenia odmienne od nurtu dominującego świadczą o dopuszczeniu się przez Sądy powszechne rozstrzygnięć niezgodnych z prawem (…)”), co nie zmienia faktu, że warto mieć je na uwadze.