A teraz coś z całkiem innej beczki: czy możliwość przewrócenia się drzewa, nagle w przyszłości, może uzasadniać jego wycięcie? Czy jednak kluczem w walce z betonozą jest ochrona przyrody, zatem hipotetyczne zagrożenie dla bezpieczeństwa nie jest przesłanką karczowania miast?
wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 lutego 2023 r. (III OSK 1994/22)
Potencjalna możliwość wystąpienia wichur mogących doprowadzić do przewrócenia drzew nie może przesądzać o możliwości ich wycinki. Stan [spornych drzew] jest generalnie dobry, a przyjmując argumentację skarżącej, można dojść do absurdalnych argumentów, które uzasadniałyby de facto możliwość wycięcia każdego drzewa w Polsce, ponieważ każde drzewo potencjalnie może na skutek kataklizmu żywiołowego ulec przewróceniu.
Sprawa zaczęła się od złożonego przez gminę wniosku o wycięcie 35 jarzębin szwedzkich i pospolitych, a to w związku z przebudową jednej z ulic i zagrożeniem dla bezpieczeństwa. Po tym jak starosta i SKO odmówili wydania zgody, gmina zaskarżyła decyzję do sądu — dorzucając argumenty, że drzewa są chore oraz powołując się na przepis, iż „odległość pnia drzewa od krawędzi jezdni nie powinna być mniejsza niż 3,0 m”.
Odnosząc się do skargi Wojewódzki Sąd Administracyjny przypomniał, iż generalną zasadą jest zachowanie środowiska przyrodniczego, a wycinka drzew wyjątkiem od reguły, zatem powinna być rozwiązaniem ostatecznym, stosowanym wyłącznie wówczas, kiedy nie ma innej alternatywy — bo w tej całej ochronie przyrody chodzi przede wszystkim o postępujący proces „betonozy”.
Zezwolenie na wycięcie drzewa może być wydane tylko wówczas, kiedy przemawia za nim ważna — ważniejsza od generalnej zasady ochrony przyrody — przyczyna, np. w przypadku złego stanu fitosanitarnego lub realnego zagrożenia dla bezpieczeństwa ruchu drogowego, ludzi czy mienia. Biorąc zatem pod uwagę, że planowane do wycięcia drzewa wcześniej przetrwały największe nawałnice i nic nie wskazuje, by były chore lub słabe, możliwość ich przewrócenia się ma charakter potencjalny i hipotetyczny, a więc nie ma podstaw do ich usunięcia. Mało tego: gmina na początku powoływała się na przebudowę ulicy, a dopiero później zaczęła się zasłaniać kwestiami fitosanitarnymi i warunkami technicznymi dróg publicznych, co samo w sobie dowodzi, że wniosek nie był specjalnie przemyślany (wyrok WSA w Bydgoszczy z 15 lutego 2022 r., II SA/Bd 1493/21).
art. 83b ust. 1 ustawy o ochronie przyrody
Wniosek o wydanie zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu zawiera:
7) miejsce, przyczynę, termin zamierzonego usunięcia drzewa lub krzewu, oraz wskazanie czy usunięcie wynika z celu związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej;.
art. 83c ust. 4 ustawy o ochronie przyrody
Organ, wydając zezwolenie na usunięcie drzewa lub krzewu uzależnione od wykonania nasadzeń zastępczych, bierze pod uwagę w szczególności dostępność miejsc do nasadzeń zastępczych oraz następujące cechy usuwanego drzewa lub krzewu:
1) wartość przyrodniczą, w tym rozmiar drzewa lub powierzchnię krzewów oraz funkcje, jakie pełnią w ekosystemie;
2) wartość kulturową;
3) walory krajobrazowe;
4) lokalizację.
W skardze kasacyjnej gmina zwróciła uwagę, że przyjęte stanowisko narusza konstytucyjną zasadę zrównoważonego rozwoju, albowiem prowadzone inwestycje mogą uzasadniać wycinkę drzew, które znów można równoważyć nasadzeniami kompensacyjnymi.
Naczelny Sąd Administracyjny nie podzielił tych argumentów: po pierwsze zasada zrównoważonego rozwoju jest istotną regułą interpretacyjną, jednak zarzut jej naruszenia nie może być podstawą skargi kasacyjnej. Po drugie strona może dowolnie przekonywać do swych racji — ale tylko o tyle, o ile odnosi się do meritum, a zmiana stanowiska w toku postępowania (ryzyko upadku / kwestie fitosanitarne / budowa dróg) do niczego nie doprowadzi. Po trzecie możliwość wykonania nasadzeń kompensacyjnych nie jest przesłanką przemawiającą za dopuszczalnością wycięcia drzew — drzewo można usunąć, jeśli jest to niezbędne, ale nie wówczas, kiedy gdzieś indziej można posadzić inną roślinę.
art. 5 Konstytucji RP
Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
art. 74 ust. 1-2 Konstytucji RP
1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
art. 86 Konstytucji RP
Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.
Po czwarte istotny jest cel regulacji — a przecież w całej tej ochronie przyrody chodzi o to, że
postępujący w kraju proces tzw. „betonozy” przejawiający się w powstawaniu pozbawionych zieleni terenów miejskich winien być powstrzymany.
Biorąc zatem pod uwagę, że drzewa są zdrowe, to nie ma podstaw do ich wycięcia — a ogólnikowe stwierdzenie, że drzewa stwarzają zagrożenie dla bezpieczeństwa, bo jest możliwość ich przewrócenia się jest o tyle absurdalna, że w ten sposób można uzasadnić wycięcie wszystkich drzew w Polsce. Tymczasem gmina, zamiast załatwić sprawy jak należy, najsamprzód rozpoczęła inwestycję i podpisała umowę z wykonawcą, a następnie „próbowała zastosować metodę faktów dokonanych”.
(W sprawie ciekawe są jeszcze dwa wątki: petycji ludzi żyjących 5-10 km od przebudowywanej drogi, którzy domagali się wycięcia drzew — przy czym podpisy pod petycją zbierali radni z koalicji burmistrza i urzędnicy, a wiele z nich złożono „tym samym charakterem pisma, co może rodzić podejrzenia, że podpisy były zbierane z naruszeniem prawa” — a także niedopuszczalnymi treściami pisma starosty do burmistrza, która „urąga podstawowym zasadom dobrej administracji, [bo] zawiera wyjątkowo pejoratywne oceny zachowania” tego drugiego.)
Idzie wiosna — darz bór!
(fot. Olgierd Rudak, CC BY-SA 4.0)