Czy pracodawca może „nakładać” na siebie okresy pracowniczego odpoczynku dobowego i tygodniowego, które przypadają bezpośrednio po sobie? Czy jednak są to dwa różne przysługujące pracownikom uprawnienia, z których można i należy korzystać odrębnie, nawet jeśli jeden przypada zaraz po drugim?
wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 2 marca 2023 r. w/s MÁV-START (C-477/21)
1) Odpoczynek dobowy nie stanowi części okresu odpoczynku tygodniowego, lecz dodaje się do niego.
2) W przypadku gdy uregulowanie krajowe przewiduje okres odpoczynku tygodniowego przekraczający 35 kolejnych godzin, pracownikowi należy udzielić, oprócz tego okresu, odpoczynku dobowego.
3) Gdy pracownikowi udziela się okresu odpoczynku tygodniowego, pracownik ten ma również prawo do korzystania z okresu odpoczynku dobowego poprzedzającego wspomniany okres odpoczynku tygodniowego.
Orzeczenie dotyczyło maszynisty zatrudnionego u madziarskiego przewoźnika kolejowego. Zgodnie z obowiązującą u pracodawcy organizacją czasu pracy pracownikowi przysługuje 12-godzinny okres odpoczynku na dobę (plus czas dojazdu do domu); natomiast okres odpoczynku tygodniowego określono na 42 godziny (mniej niż wynikające z węgierskiego prawa minimum 48 godzin), przy czym okresy odpoczynku dobowego i tygodniowego nigdy nie przypadają po sobie…
…zatem zainteresowany pracownik wystąpił do sądu pracy o wynagrodzenie (jak rozumiem za nadgodziny).
Stanowisko przewoźnika jest następujące: ponieważ pracownicy mają zapewniony 42-godzinny okres odpoczynku tygodniowego — czyli więcej niż nakazuje dyrektywa o czasie pracy (dla porównania: polski kodeks pracy przewiduje odpowiednio 11 i 35 godzin) — zasada, iż przypadające bezpośrednio po sobie różne okresy odpoczynku „nakładają” się na siebie, nie narusza prawa pracownika do wypoczynku.
Sąd powziął wątpliwość czy na gruncie prawa europejskiego odpoczynek dobowy udzielany może stanowić część odpoczynku tygodniowego i zwrócił się z takim pytaniem do TSUE.
art. 3 dyrektywy 2003/88/WE dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy
Państwa Członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, że każdy pracownik jest uprawniony do minimalnego dobowego odpoczynku w wymiarze 11 nieprzerwanych godzin, w okresie 24-godzinnym.
art. 5 dyrektywy 2003/88/WE
Państwa Członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, by każdy pracownik był uprawniony w okresie siedmiodniowym do minimalnego nieprzerwanego okresu odpoczynku w wymiarze 24 godzin oraz również do odpoczynku dobowego w wymiarze 11 godzin, określonego w art. 3. (…)
Trybunał Sprawiedliwości przypomniał, że okresy odpoczynku dobowego i tygodniowego są autonomicznymi uprawnieniami pracownika i mają różne cele: ten pierwszy daje szansę opuścić miejsce pracy i zregenerować się w domu, a więc powinien być udzielany bezpośrednio po czasie pracy. Odpoczynek tygodniowy natomiast powinien umożliwić prawidłowy odpoczynek po 7-dniowym okresie pracy — dlatego prawo przewiduje, iż powinien być dłuższy, niż okres odpoczynku dobowego.
Nie istnieje ani podstawa, ani przesłanka do traktowania odpoczynku dobowego jako części odpoczynku tygodniowego, nawet jeśli następują bezpośrednio po sobie. Akceptacja takiej wykładni prowadziłaby do sytuacji, w której pracownik byłby de facto pozbawiony prawa do części swych uprawnień.
Zdaniem TSUE nie ma przy tym znaczenia znaczenia, że prawo krajowe jest bardziej korzystne dla pracowników, niż norma wynikająca z dyrektywy — bo jakkolwiek węgierski prawodawca określił czas tego odpoczynku, ogólne reguły korzystania z uprawnień są zawsze takie same.