Krótko i na temat, ale to jest naprawdę dobre: w wydanej wczoraj uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, że orzekający w składzie jednoosobowym (bo koronawirus) sąd odwoławczy jest sądem sprzecznym z przepisami prawa, czego skutkiem jest nieważność postępowania.
uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2023 r. (III PZP 6/22)
Rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego ukształtowanym na podstawie art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. w/s COVID-19 ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 kpc)
oraz postanowił nadać uchwale moc zasady prawnej i ustalił, że przyjęta w uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia.
Uchwałę podjęto na wniosek składu rozpatrującego „zwykłe” zagadnienie prawne (postanowienie SN z 14 grudnia 2022 r., III PZP 4/22), a wątpliwości dotyczyły zawieszenia wymogu kolegialności składu sądu ze względów epidemicznych.
(Dla naświetlenia tła: co do zasady sąd cywilny w pierwszej instancji orzeka w składzie jednego sędziego (z wyjątkiem nielicznych spraw, w których sędziemu towarzyszy dwóch ławników), natomiast w postępowaniu apelacyjnym „sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów” (art. 367 par. 3 kpc, podobnie w postępowaniu zażaleniowym, art. 397 par. 1 kpc).)
We wniosku zwrócono uwagę, iż zgodnie z zasadami techniki prawodawczej możliwe jest stosowanie uregulowań epizodycznych, pod warunkiem jednak wyraźnego określenia okresu ich obowiązywania. Zdarzenie przyszłe może być przesłanką określenia terminu obowiązywania przepisów epizodycznych, o ile czas ten może być ustalony w sposób niebudzący wątpliwości — a więc nie jest nim przyszła lecz niepewna data przypadająca w 1 rok po odwołaniu stanu epidemicznego lub stanu zagrożenia epidemicznego.
art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy w/s COVID-19
W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. — Kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej „Kodeksem postępowania cywilnego”:
4) w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników; prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.
W konsekwencji realizacja konstytucyjnych gwarancji prawa do sądu — do których zaliczyć należy także prawo do rozpatrzenia sprawy przez kolegialny skład — zależy od ustawy epizodycznej, której czasookres stosowania zależy od decyzji władzy wykonawczej (por. „O tym, że będzie przedłużenie stanu zagrożenia epidemicznego — ze względów… legislacyjno-prawnych”).
Z poglądem tym zgodził się siedmioosobowy skład Sądu Najwyższego, który uznał, że orzekający w składzie jednoosobowym sąd odwoławczy, rozpatrujący apelację lub zażalenie (to, które nie jest zażaleniem poziomym? czuję, że wkrótce pojawią się dodatkowe wątki…) ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez właściwy sąd. Odejścia od wymogu kolegialnego orzekania nie daje się uzasadnić ochroną zdrowia publicznego, w tym pandemią COVID-19 — a skutkiem wadliwej legislacji jest nieważność postępowania ze względu na brak właściwej obsady sądu.
Dla jasności: w chwili pisania tego tekstu uzasadnienie uchwały nie było jeszcze dostępne — aczkolwiek należy mieć na uwadze, że orzeczeniu nadano moc zasady prawnej (por. „Czy sąd powszechny związany jest uchwałą SN, której nadano moc zasady prawnej?”).