Czy pracodawca może rozliczyć należności poniesione na pracownika i potrącić te kwoty z dodatku za pracę w nadgodzinach na podstawie przepisów kodeksu cywilnego? Czy jednak potrącenie dodatku za nadgodziny oznacza potrącenie z wynagrodzenia pracowniczego, które może nastąpić wyłącznie w sposób zgodny z prawem pracy?
wyrok Sądu Najwyższego z 8 marca 2023 r. (I PSKP 32/22)
Kwestia potrącenia wierzytelności pracodawcy z wynagrodzenia za pracę jest uregulowana autonomicznie w kodeksie pracy, zachowując pierwszeństwo w tym zakresie przed regulacjami kodeksu cywilnego, w szczególności art. 498 § 1 kc.
Sprawa zaczęła się od pozwu, w którym pracownik domagał się od pracodawcy zaległych dodatków za nadgodziny i ekwiwalentu urlopowego (dla jasności: powód był zatrudniony przez polską firmę na budowie w Szwajcarii, a firma kantowała go m.in. na czasie pracy).
W toku procesu strona pozwana przedstawiła do potrącenia z dochodzonych kwot tytułem nadgodzin, z powołaniem się na kodeks cywilny, poniesione przez firmę wydatki na zakwaterowanie i transport do miejsca pracy.
Sąd pracy stwierdził, iż brak pisemnej zgody pracownika wyklucza możliwość potrącenia z przysługującego mu wynagrodzenia poniesionych przez pracodawcę kosztów zakwaterowania i dowozu, nawet jeśli takie rozliczenie zostało ustnie uzgodnione. Nie mają przy tym zastosowania przepisy prawa cywilnego, ponieważ mogą być one stosowane posiłkowo, wyłącznie w przypadku braku unormowania danej materii w kodeksie pracy (art. 300 kp) — a przecież zasady potrącenia z wynagrodzenia za pracę uregulowane są. Odmawiając uwzględnienia zarzutu przedawnienia, sąd prawomocnie zasądził określone kwoty na rzecz pracownika.
art. 498 par. 1 kodeksu cywilnego
Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
art. 87 par. 1 kodeksu pracy
Z wynagrodzenia za pracę (…) podlegają potrąceniu tylko następujące należności:
1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
4) kary pieniężne przewidziane w art. 108.
art. 91 par. 1 kp
Należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie.
W skardze kasacyjnej od niekorzystnego wyroku pracodawca podkreślił, że spór nie dotyczył wynagrodzenia, lecz dodatku za nadgodziny i ekwiwalentu urlopowego — świadczeń, które wynagrodzeniem nie są, a więc do których nie mają zastosowania przepisy potrąceniu z wynagrodzenia należnego pracownikowi.
Sąd Najwyższy nie zgodził się z tym stanowiskiem: pojęcie wynagrodzenia obejmuje także przysługujący pracownikowi dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych przysługujący z tytułu pracy wykonywanej ponad obowiązujące normy czasu pracy. Oznacza to, że potrącenie należności pracodawcy z dodatku za nadgodziny może nastąpić wyłącznie w sposób określony kodeksem pracy: na podstawie tytułu wykonawczego lub pisemnej zgody pracownika. Nie istnieją przy tym podstawy do zastosowania przepisów kodeksu cywilnego, a to dlatego, że prawo pracy w sposób autonomiczny i kompleksowy reguluje kwestię potrącenia z wynagrodzenia.
W przepisie art. 87 kp ustanowiony został odrębny od art. 498 kc sposób dokonywania potrąceń.
Stwierdzając, że kodeks pracy nie pozwala na potrącenie z przysługującego pracownikowi wynagrodzenia poniesionych przez pracodawcę kosztów zakwaterowania i logistyki, a firma nie wykazała, iżby pracownik pisemnie zgodził się na takie potrącenie (takie potrącenie jest bezskuteczne i nie wywołuje żadnych skutków prawnych), SN oddalił skargę kasacyjną pracodawcy.