Konsument (a w Polsce także skonsumeryzowany przedsiębiorca) ma prawo odstąpić od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorcy, to oczywista oczywistość. Jak jednak traktować umowę, która zakłada pewien okres bezpłatny, po którym klient wchodzi w płatny abonament? Czy jest to nowa, odrębna umowa, a więc klientowi znów przysługuje możliwość odstąpienia o niej? Czy jednak przy automatycznym, wcześniej uzgodnionym, przedłużeniu umowy prawo odstąpienia nie przysługuje?
wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 5 października 2023 r. w/s Sofatutor (C-565/22)
Wykonanie przysługującego konsumentowi prawa do odstąpienia od umowy zawartej na odległość jest gwarantowane mu tylko raz w odniesieniu do umowy o świadczenie usług przewidującej bezpłatny okres próbny dla tego konsumenta, po którym następuje — w braku rozwiązania przez niego tej umowy lub odstąpienia od niej w owym okresie — okres odpłatny, podlegający w braku rozwiązania wspomnianej umowy automatycznemu przedłużeniu na czas określony, pod warunkiem, że przy zawieraniu wspomnianej umowy konsument zostaje poinformowany przez przedsiębiorcę w sposób jasny, zrozumiały i dokładny, że po upływie tego bezpłatnego okresu próbnego owo świadczenie usług stanie się odpłatne.
Spór dotyczył spółki Sofatutor GmbH prowadzącej internetową platformę edukacyjną dla uczniów austriackich szkół. Warunki zawieranej umowy przewidują możliwość bezpłatnego testowania usług przez 30 dni, w którym to czasie klient może rozwiązać umowę — po tym czasie abonament ulega automatycznemu (wcześniej uzgodnionemu) i odpłatnemu przedłużeniu. Usługodawca informuje użytkowników o możliwości skorzystania z odstąpienia od umowy — ale tylko raz, przy jej zawarciu — i nie informuje przy odnowieniu.
We wniesionym do sądu pozwie stowarzyszenie Verein für Konsumenteninformation zarzuciło, że prawo odstąpienia od umowy służy także przy jej automatycznym przedłużeniu, zatem przedsiębiorca powinien informować klientów o takiej możliwości także po upływie okresu testowego i pobraniem pierwszej płatności za abonament.
Sąd I instancji powództwo uwzględnił — sąd odwoławczy oddalił — zaś austriacki Oberster Gerichtshof dostrzegł, iż przepisy dyrektywy nie ograniczają prawa do odstąpienia tylko do pierwszej umowy, toteż być może konsument powinien mieć taką informację także przed jej uzgodnionym przedłużeniem, zatem zwrócił się z zagadnieniem do TSUE.
art. 9 ust. 1 dyrektywy 2011/83 w/s praw konsumentów
(…) konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy w przypadku umowy zawieranej na odległość lub umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa przez okres 14 dni (…).
art. 6 ust. 1 lit. o) dyrektywy
Zanim konsument zostanie związany umową zawieraną na odległość lub umową zawieraną poza lokalem przedsiębiorstwa, lub jakąkolwiek ofertą w tym zakresie, przedsiębiorca w jasny i zrozumiały sposób udziela konsumentowi następujących informacji:
o) w przypadku gdy ma to zastosowanie — czas trwania umowy lub, jeżeli umowa zawarta jest na czas nieoznaczony lub jeśli ma ulegać automatycznemu przedłużeniu, warunki rozwiązania umowy;
W wydanym wczoraj wyroku Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że całkowicie dopuszczalne jest uzgodnienie, iż po pewnym bezpłatnym okresie umowa ulega automatycznemu przekształceniu, wraz z zastrzeżeniem, iż klient może bezkosztowo odstąpić od umowy wyłącznie w okresie darmowym. Jednakże automagiczne wejście w płatny abonament nie nakłada obowiązku „otwarcia” kolejnego terminu na odstąpienie od umowy — o ile informacja o takim prawie została mu wcześniej prawidłowo przekazana, zarazem konsument został w sposób jasny, zrozumiały i dokładny poinformowany o zasadach przedłużenia umowy, cenie i obowiązku zapłaty. Stąd też prawo odstąpienia od umowy przysługuje tylko jeden raz — raz też przedsiębiorca powinien informować konsumenta o takim uprawnieniu i przekazać mu formularz odstąpienia (jak w art. 12 ust. 1 pkt 9 ustawy o prawach konsumenta). Nie ma bowiem znaczenia, czy umowa przez pewien okres jest bezpłatna, a po jego upływie staje się płatna (o ile rzecz jasna nie uległy zmianie inne jej warunki) — kluczowe jest to, czy konsument otrzymał przejrzystą informację o swych uprawnieniach (którą to okoliczność musi sprawdzić sąd krajowy).