Czy dopuszczalne jest zaskarżenie wyroku korzystnego dla strony? Jeśli wygrywający cieszy się z wygranej, ale w uzasadnieniu orzeczenia pojawiło się sformułowanie, z którym się nie zgadza? Czy jednak skarżyć orzeczenie może tylko przegrywający — a wygrywający nie, nawet jeśli jako niekorzystne ocenia niektóre tezy uzasadnienia?
wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2023 r. (II CSKP 697/22)
Procedura cywilna nie przewiduje środka zaskarżenia skierowanego wyłącznie przeciwko uzasadnieniu. Skoro zaś moc wiążąca prawomocnych orzeczeń sądowych określona w art. 365 § 1 kpc nie oznacza związania sądu i stron ustaleniami zawartymi w uzasadnieniu innego orzeczenia, w tym nie są nią objęte w szczególności rozstrzygnięcia o kwestiach wstępnych, takich jak np. bezskuteczność czy nieważność umowy.
Orzeczenie dotyczyło wyroku, w którym sąd stwierdził, że wprawdzie umowa kredytu frankowego była nieważna ze względu na abuzywność klauzuli walutowej — ale podtrzymał stanowisko, iż uwzględnienie powództwa kredytobiorców jest niemożliwe, albowiem kwota do spłaty nadal przewyższała wartość kredytu przeliczonego na złotówki.
Od tego orzeczenia skargę kasacyjną wniosły obie strony: powodowie domagali się zastosowania przepisów o świadczeniu nienależnym, natomiast bank polemizował z wyrażoną w uzasadnieniu wyroku tezą o nieważności umowy kredytowej, na którą kredytobiorcy mogą się powołać w kolejnych procesach.
Odnosząc się do argumentów banku Sąd Najwyższy przypomniał, iż warunkiem dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej jest pokrzywdzenie jego rozstrzygnięciem (gravamen) — strona może podważać wyłącznie orzeczenie, które jest dla niej niekorzystne — zaś zaskarżenie wyroku korzystnego jest niedopuszczalne.
art. 387 par. 2(1) kodeksu postępowania cywilnego
W uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji:
1) wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia może ograniczyć się do stwierdzenia, że sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia sądu pierwszej instancji, chyba że sąd drugiej instancji zmienił lub uzupełnił te ustalenia; (…)
2) wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa powinno objąć ocenę poszczególnych zarzutów apelacyjnych, a poza tym może ograniczyć się do stwierdzenia, że sąd drugiej instancji przyjął za własne oceny sądu pierwszej instancji.
art. 365 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego
Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.
W sprawie nie ma wątpliwości, że wyrok był dla banku korzystny — roszczenia powodów zostały prawomocnie oddalone. Tej oceny nie zmienia fakt, że w jego uzasadnieniu pojawiły się oceny niekorzystne dla wygrywającego: w judykaturze dominuje wszakże koncepcja, iż kolejne sądy są związane prawomocnym orzeczeniem, jednak wyłącznie jego sentencją, a nie tezami wyrażonymi w uzasadnieniu, toteż w kolejnym podejściu sąd może przedstawić zupełnie inny pogląd.
Wyrok wiąże bowiem co do przysługiwania konkretnego roszczenia, ale nie co do oceny prawnej relacji zachodzącej między stronami, z której to roszczenie miałoby wynikać.
Brak gravamen po stronie strony wygrywającej oznacza, iż skarga kasacyjna została de facto wniesiona od uzasadnienia wyroku — zaś jako taka podlega odrzuceniu jako niedopuszczalna.
(Natomiast SN uwzględnił skargę kasacyjną powodów — bo trwała nieważność umowy kredytowej oznacza istnienie świadczeń nienależnych po obu stronach, zatem sąd powinien rozliczyć kredytobiorców i bank w/g teorii dwóch kondykcji.)