A teraz coś z nieco innej beczki, czyli kilka zdań o dzisiejszym wyroku, w którym TSUE stwierdził, że ograniczenie unijnej swobody podróżowania w czasie pandemii koronawirusa nie było sprzeczne z unijnym prawem — bo ono chroni nie tylko wolność przemieszczania się, ale też zdrowie publiczne.
wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 5 grudnia 2023 r. w/s Nordic Info (C-128/22)
1) [Zasada swobody podróży] stoi na przeszkodzie przepisom o charakterze ogólnym państwa członkowskiego, które ze względów zdrowia publicznego związanych ze zwalczaniem pandemii COVID-19, po pierwsze, zakazują obywatelom Unii i członkom ich rodzin, niezależnie od ich obywatelstwa, odbywania podróży innych niż niezbędne z tego państwa członkowskiego do innych państw członkowskich sklasyfikowanych przez to państwo jako obszary wysokiego ryzyka na podstawie restrykcyjnych środków sanitarnych lub sytuacji epidemiologicznej istniejącej w tych innych państwach członkowskich, a po drugie, nakładają na obywateli Unii niebędących obywatelami tego państwa członkowskiego obowiązek poddania się testom diagnostycznym i odbycia kwarantanny przy wjeździe na terytorium tego państwa członkowskiego z jednego z owych innych państw członkowskich – pod warunkiem, że owe przepisy krajowe przestrzegają wszystkie warunki i gwarancje (…), podstawowe prawa i zasady zapisane w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, w szczególności zasadę zakazu dyskryminacji, a także zasadę proporcjonalności.
2) [Kodeks graniczny Schengen] nie stoi na przeszkodzie przepisom prawa państwa członkowskiego, które ze względów zdrowia publicznego związanych ze zwalczaniem pandemii COVID-19 zakazują, pod kontrolą właściwych organów i pod rygorem sankcji, przekraczania granic wewnętrznych tego państwa członkowskiego w celu odbywania podróży innych niż niezbędne do lub z państw strefy Schengen sklasyfikowanych jako obszary wysokiego ryzyka, pod warunkiem, że owe środki kontroli wchodzą w zakres wykonywania uprawnień policyjnych, które nie powinny mieć skutku równoważnego z odprawą graniczną (…), lub że — w przypadku gdyby wspomniane środki stanowiły kontrole na granicach wewnętrznych — rzeczone państwo członkowskie przestrzega warunków (…) tymczasowego przywrócenia takich kontroli, przy czym zagrożenie spowodowane taką pandemią stanowi poważne zagrożenie dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego (…).
Orzeczenie dotyczyło odpowiedzialności państwa za epidemiczne ograniczenia w podróżach zagranicznych (bo koronawirus), a dokładnie wpisania przez władze belgijskie Szwecji na listę państw „czerwonych”, co wiązało się z zakazem wyjazdów i obligatoryjną kwarantanną prewencyjną po powrocie.
Wskutek tych decyzji firma Nordic Info, organizator turystyki, musiał nie tylko odwołać wszystkie rezerwacje na letnie wyjazdy, ale też poniósł pewne wydatki związane z organizacją powrotów osób, które aktualnie były w Skandynawii…
…a ponieważ zdaniem przedsiębiorcy działania belgiskiego rządu naruszały prawo do swobodnego przemieszczania się na terytorium Unii Europejskiej i de facto oznaczało przywrócenie kontroli granicznych, wbrew schengeńskiej zasadzie swobodnego przekraczania granic, do sądu trafił pozew o odszkodowanie w wysokości 481 tys. euro.
Sąd przed którym zawisła sprawa (Nederlandstalige rechtbank van eerste aanleg Brussel — czyli niderlandzkojęzyczny sąd w Brukseli) powziął wątpliwości, co do zgodności z prawem unijnym zakazu wyjazdu oraz kwarantanny prewencyjnej opartej o „epidemiologiczny kod kolorystyczny”, zatem zwrócił się, w trybie prejudycjalnym, do TSUE.
W wydanym dziś wyroku Trybunał Sprawiedliwości UE przypomniał, iż prawo swobodnego przemieszczania się po terytorium Unii Europejskiej — prawo wyjazdu, prawo podróży, prawo przekraczania granicy w dowolnym miejscu — jest jedną z kardynalnych zasad wspólnotowych.
z dyrektywy 2004/38 w/s prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich
art. 4 ust. 1. (…) wszyscy obywatele Unii posiadający ważny dowód tożsamości lub paszport (…) mają prawo do opuszczenia terytorium Państwa Członkowskiego, w celu odbycia podróży do innego Państwa Członkowskiego.
art. 5 ust 1. (…) Państwa Członkowskie przyznają obywatelom Unii prawo wjazdu na ich terytorium z ważnym dokumentem tożsamości lub paszportem (…).
W stosunku do obywateli Unii nie nakłada się obowiązku posiadania wiz wjazdowych lub równoważnych formalności.
art. 27 ust. 1. (…) Państwa Członkowskie mogą ograniczyć swobodę przemieszczania się i pobytu obywateli Unii i członków ich rodziny, bez względu na przynależność państwową, kierując się względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. Na względy te nie można się powoływać do celów gospodarczych.
art. 29 ust. 1. Chorobami, które uzasadniają wprowadzenie środków ograniczających swobodę przemieszczania się, są potencjalne choroby epidemiczne określone przez odpowiednie instrumenty Światowej Organizacji Zdrowia oraz inne choroby zakaźne lub zakaźne choroby pasożytnicze, jeżeli są przedmiotem przepisów ochronnych mających zastosowanie do obywateli przyjmującego Państwa Członkowskiego.
z rozporządzenia 2016/399 kodeks graniczny Schengen
art. 22. Granice wewnętrzne mogą być przekraczane w każdym miejscu bez dokonywania odprawy granicznej osób niezależnie od ich obywatelstwa.
art. 25 ust. 1. W przypadku gdy na obszarze bez wewnętrznej kontroli granicznej zaistnieje poważne zagrożenie porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego w danym państwie członkowskim, to państwo członkowskie może w drodze wyjątku przywrócić kontrolę graniczną na wszystkich lub poszczególnych odcinkach swoich granic wewnętrznych na ograniczony okres, nie dłuższy niż 30 dni, lub na okres przewidywalnego istnienia tego poważnego zagrożenia, jeśli przekracza on 30 dni. Zakres i czas trwania tymczasowego przywrócenia kontroli granicznej na granicach wewnętrznych nie mogą przekraczać tego, co jest ściśle niezbędne do reakcji na dane poważne zagrożenie.
Swobody te nie mają jednak charakteru absolutnego i bezwzględnego, zaś pewne sytuacje kryzysowe mogą wymagać pilnej interwencji, w tym stosowania nadzwyczajnych środków i powodować odstępstwa od generalnych reguł (w sporządzonej do sprawy opinii rzecznika generalnego pada sformułowanie, iż „wiele z tych środków, zwłaszcza powszechne lockdowny, przywodziło na myśl środki obowiązujące w czasie wojny”). Przesłanką pozwalającą ograniczyć swobodę podróży i przekraczania granic wewnętrznych jest m.in. ochrona bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego — a przecież nikt nie ma wątpliwości, że zwalczanie i przeciwdziałanie pandemii COVID-19 spełniało ten warunek.
Pandemia o takiej skali jak pandemia COVID-19, charakteryzująca się występowaniem choroby zakaźnej mogącej spowodować śmierć w różnych grupach ludności i nadmierne przeciążenie lub przepełnienie placówek krajowych systemów opieki zdrowotnej, może naruszać podstawowy interes społeczeństwa, a mianowicie interes w ochronie życia obywateli przy jednoczesnym zachowaniu prawidłowego funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej oraz udzielaniu ludności odpowiednich świadczeń, a ponadto wpływa nawet na przetrwanie części społeczeństwa, w szczególności osób najbardziej narażonych.
Oznacza to, że w przypadku poważnych zagrożeń pandemicznych państwo może wprowadzić generalny zakaz innych niż konieczne podróży do innych krajów Unii Europejskiej, a także wprowadzić obowiązek poddania się kwarantannie po powrocie z takiego państwa. Ograniczenie unijnej swobody podróżowania, które miało charakter ogólny, czyli dotyczy szerokich i abstrakcyjnych kategorii osób, nie ma charakteru niedopuszczalnej dyskryminacji i jest środkiem proporcjonalnym do ryzyka, zarazem restrykcje tego rodzaju nie muszą opierać się na analizie indywidualnego przypadku.
(Konsekwencją orzeczenia dla sprawy zawisłej przed niderlandzkojęzycznym sądem jest to, że powód będzie musiał znaleźć nieco inną podstawę roszczeń, niż naruszenie prawa unijnego — coś w rodzaju odpowiedzialności Skarbu Państwa za delikt legislacyjny.)