Czy urząd może nie uwzględnić wniosku o dowód osobisty w przypadku braku zgody na przetwarzanie danych biometrycznych w postaci linii papilarnych? Czy jednak odmowa wydania dowodu osobistego oznacza, że zgoda na pobranie odcisków palców jest wymuszona, zaś brak możliwości odmowy zgody wyklucza dobrowolność jej udzielenia? (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7 listopada 2023 r., II OSK 1599/23).
Sprawa zaczęła się od złożenia wniosku o wydanie dowodu osobistego, na którym zainteresowana dopisała „nie decyduję się na pobranie odcisków palców, ponieważ nie korzystam z prawa do swobodnego przemieszczania się i ryzyka pokrzywdzenia ze strony półświatka”. W odpowiedzi urząd wezwał kobietę do uzupełnienia wniosku, a ponieważ odpowiedź była jasna — wniosek braków formalnych nie zawiera, więc nie ma czego poprawiać — wniosek pozostawiono bez rozpoznania.
W swej skardze na bezczynność organu wnioskodawczyni podkreśliła, iż w świetle przepisów o ochronie danych osobowych zgoda na przetwarzanie danych wrażliwych — w tym danych biometrycznych — jest skuteczna wyłącznie pod warunkiem jej dobrowolnego wyrażenia. W konsekwencji wymuszona zgoda na pobranie odcisków palców do dowodu osobistego jest sprzeczna z RODO — zatem pozostawienie bez rozpoznania wniosku o wyrobienie nowego dokumentu oznacza, że doszło do niedopuszczalnej bezczynności.
z rozporządzenia 679/2016 o ochronie danych osobowych
motyw 42. Jeśli przetwarzanie odbywa się na podstawie zgody osoby, której dane dotyczą, administrator powinien być w stanie wykazać, że osoba, której dane dotyczą, wyraziła zgodę na operację przetwarzania. (…) Wyrażenia zgody nie należy uznawać za dobrowolne, jeżeli osoba, której dane dotyczą, nie ma rzeczywistego lub wolnego wyboru oraz nie może odmówić ani wycofać zgody bez niekorzystnych konsekwencji.
art. 4 pkt 11. „zgoda” osoby, której dane dotyczą oznacza dobrowolne, konkretne, świadome i jednoznaczne okazanie woli, którym osoba, której dane dotyczą, w formie oświadczenia lub wyraźnego działania potwierdzającego, przyzwala na przetwarzanie dotyczących jej danych osobowych;
Odnosząc się do tych argumentów sąd podkreślił, że wymóg pobrania odcisków palców podczas składania wniosku o dowód osobisty wynika z przepisów prawa — i skargę oddalił w całości.
Wyjątek od tego obowiązku dotyczy wyłącznie ściśle określonych przypadków, tj. dzieci, które nie ukończyły 12. roku życia oraz osób, od których pobranie linii papilarnych jest niemożliwe. Przepis ten idzie w ślad za rozporządzeniem 2019/1157 w/s poprawy zabezpieczeń dowodów osobistych obywateli Unii, które wprowadziło obowiązek wydawania dokumentów tożsamości zawierających odciski palców — zatem nikt nie ma możliwości domagać się wydania dowodu osobistego przy założeniu, iż nie zgadza się na pobranie odcisków palców.
z ustawy o dowodach osobistych
art. 12a ust. 1 pkt 1 lit. i) Warstwa elektroniczna dowodu osobistego zawiera:
1) dane dotyczące osoby oraz dane dotyczące dowodu osobistego wraz z danymi je uwierzytelniającymi:
i) dane biometryczne:
– wizerunek twarzy,
– odciski palców,
art. 29c. Podczas składania wniosku o wydanie dowodu osobistego pobiera się odciski palców od osoby ubiegającej się o wydanie dowodu osobistego, z wyłączeniem osób, o których mowa w art. 12a ust. 1a.
Organ prawidłowo uznał, że taki brak formalny wniosku o wydanie dowodu osobistego podlegał usunięciu w trybie art. 64 par. 2 kpa, a zignorowanie wezwania do dołożenia odcisków palców stanowiło przesłankę do pozostawienia podania bez rozpoznania. W takim przypadku odmowy nie sposób bowiem traktować jako bezczynności, zaś dopisek na wniosku nie miał żadnego skutku prawnego, ponieważ oświadczeniem nie można uchylić stosowania ustawy. Odmowy nie można także oprzeć na argumencie wymuszonej zgody na pobranie danych biometrycznych, bo przecież przesłanką przetwarzania danych wrażliwych nie jest tylko dobrowolna zgoda, ale także przepis prawa (art. 9 ust. 2 lit. g) RODO).
Zamiast komentarza: o ile zaprezentowana w przepisie wykładnia jest prawidłowa (o tyle, o ile nic innego nie urodzi się po wyroku TSUE w/s C-61/22, aczkolwiek nie sądzę, by orzeczenie miało pójść wbrew opinii), o tyle sądy dość konsekwentnie nie dostrzegają art. 32 ustawy o dowodach osobistych: iż w przypadku złożenia błędnego wniosku należy wydać decyzję odmowną — a nie pozostawić wniosek bez rozpoznania. Więc właściwie do bezczynności w tej sytuacji doszło — acz do innej, niż wskazywana przez skarżącą (por. „Czy odmowa wydania dowodu osobistego bez odcisków palców powinna mieć postać decyzji administracyjnej?”).