Krótko i na temat, ale to chyba ciekawe: w serwisie internetowym RCL opublikowano właśnie projekt nowelizacji kodeksu cywilnego wprowadzający m.in. testament ustny audiowizualny (projekt ustawy o zmianie ustawy — Kodeks cywilny oraz ustawy — Kodeks postępowania cywilnego).
A mianowicie, w pewnym skrócie:
- testament ustny to jedna ze szczególnych form wyrażenia ostatniej woli: jeśli szczególne i nagłe okoliczności uzasadniają „obawę rychłej śmierci”, wskutek czego niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, spadkodawca może odstąpić od zwykłej (tj. pisemnej lub notarialnej) formy sporządzenia testamentu i oświadczyć swą wolę ustnie, w obecności co najmniej trzech świadków (przy okazji zauważę, że projekt zakłada także pewną zmianę szyku zdań w art. 952 par. 1 kc);
- normatywnym novum ma być testament ustny audiowizualny — w tych samych okolicznościach (tj. nagłego rozwoju wypadków mogących spowodować śmierć) testator będzie mógł wypowiedzieć swą wolę werbalnie — pod warunkiem, że treść oświadczenia zostanie utrwalona za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk;
art. 952 par. 1(1) kodeksu cywilnego (projekt)
W okolicznościach, o których mowa w § 1, testament może zostać również sporządzony w ten sposób, że ustne oświadczenie spadkodawcy, obejmujące również podanie miejsca i daty jego sporządzenia oraz wskazanie tych okoliczności, zostanie utrwalone za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie (testament ustny audiowizualny).
- ponieważ liczą się detale: oświadczenie spadkodawcy musi obejmować także miejsce i datę sporządzenia testamentu — tu chodzi oczywiście o ew. rozstrzygnięcie, czy okoliczności zdarzenia ew. uzasadniały odstąpienie od formy zwykłej;
- ważność czynności będzie zależeć od równoczesnego zapisywania tak obrazu, jak dźwięku — ustami się wypowiada zdania, od której zależy treść oświadczenia, ale przecież istotna jest także mimika twarzy, zachowanie się osoby, a także to, co potencjalnie może dziać się w tle;
- no i technikalia: testament ustny audiowizualny musi być zapisany na trwałym nośniku — i tu zwrócę uwagę, że kodeks cywilny o trwałym nośniku wspomina tylko w odniesieniu do dokumentu gwarancyjnego przy umowie sprzedaży (dzięki czemu w istotnym stopniu można korzystać z definicji zawartej w ustawie o prawach konsumenta) — ale jak postrzegać trwały nośnik w kontekście prawa spadkowego?
- pytanie wcale nie jest nieistotne: pierwsze co przychodzi do głowy to wypowiedź do kamerki, choćby i przesłana przez jakiegoś Łocapa, a może po prostu zarejestrowana na spryt fonie testatora — ale czy takie rozwiązanie zapewnia niezmienność postaci? Czy jednak należałoby przyjąć, że testament ustny audiowizualny powinien zostać bezpośrednio zarejestrowany tylko na „zamkniętej” płycie CD/DVD, bądź w inny sposób gwarantujący brak możliwości manipulacji treścią?
- strzelam, że nie obejdzie się bez wykładni judykatury: treść takiego testamentu będzie stwierdzana po przekazaniu nośnika do sądu spadku, który „dokona oględzin” i sporządzi protokół, przeto może się okazać, że trwałym nośnikiem będzie to, co sąd uzna za trwały nośnik;
- troszkę na marginesie: chyba w związku z tym projekt przewiduje uchylenie przepisów o testamencie podróżnym — ale to może dlatego, że był on traktowany jako pewna forma nadmiarowa wobec testamentu ustnego?;
- przy okazji projekt zmian w kodeksie cywilnym skraca termin, po jakim każdy testament szczególny traci moc — z sześciu do trzech miesięcy od daty ustania okoliczności uzasadniających odstąpienie od formy testamentu zwykłego (rzecz jasna moc tę zachowuje, jeśli spadkodawca w ciągu tych trzech miesięcy zmarł);
- warto też zwrócić uwagę, iż nowelizacja mocno rozbudowuje instytucję testamentu wojskowego, od 1965 r. regulowanego w rozporządzeniu;
- ważniejszy jest chyba jednak przepis, w myśl którego sąd uchyla wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, jeśli ustalono, że wcześniej wydano analogiczne orzeczenie w odniesieniu do tego samego spadku; to rozstrzygnięcie następuje zgodnie z zasadą „kto pierwszy, ten lepszy”, zatem w drugim postępowaniu sąd bada wyłącznie fakt wydania kolejnego, tożsamego co do przedmiotu, prawomocnego postanowienia (art. 669(2) kpc koresponduje tu z przepisem o uchyleniu zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia).
Zamiast komentarza: a depfejki, mocium panie? żeby się nie skończyło tym, że w każdym postępowaniu będzie powoływany biegły z zakresu informatyki i zapisu danych — co zaznaczywszy i tak jestem za, bo życie trzeba sobie ułatwiać, nie utrudniać.