Czy można żądać odszkodowania za nacjonalizację środków zgromadzonych w OFE?

Prasa podaje, że rząd planuje dalsze oskubanie OFE z zebranych środków — dziś zatem dłuższa odpowiedź na krótkie pytania: czy przekazanie pieniędzy do ZUS stanowiło bezprawne uwłaszczenie przyszłych emerytów czy też delikt legislacyjny? No i w ogóle czy należy się odszkodowanie za nacjonalizację środków w OFE? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6 czerwca 2017 r., sygn. akt I ACa 395/16).

Powód wniósł pozew o zasądzenie od Skarbu Państwa (Ministra Finansów) i ZUS kwoty 3.249,54 złotych tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem działanie przy wykonywaniu władzy publicznej (art. 417(1) par. 1 kc). Kwota ta stanowiła iloczyn 82,4756 jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunku w OFE oraz kwoty 39,40 złotych, tj. wartości jednej jednostki na dzień 3 lutego 2014 r. Wyrządzenie szkody przez państwo polegało na umorzeniu jednostek zgromadzonych w OFE i przekazaniem środków do ZUS („nacjonalizacja OFE”, Dz.U. z 2013 r. poz. 1717), zaś odpowiedzialność ZUS wynikała z faktu, że skorzystał na tej operacji finansowo (art. 422 kc).

art. 417(1) par. 1 kc
Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jj naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Sąd I instancji uwzględnił powództwo i nakazał zapłatę przez Skarb Państwa żądanej kwoty (wyrok SO w Warszawie z 4 listopada 2015 r., I C 1229/14 — warto zauważyć, iż jest to ten sam dzień, w którym TK orzekł, iż wywłaszczenie OFE nie naruszało konstytucji): zgodnie z art. 21 ust. 1 Konstytucji RP uwłaszczenie jest dopuszczalne wyłącznie za słusznym odszkodowaniem, zaś sąd ma obowiązek bezpośredniego stosowania konstytucji. Środki zgromadzone w OFE stanowią składnik mienia powoda — a skoro istnieje związek przyczynowy pomiędzy działaniem ustawodawcy a utratą części tych środków, zaś powód nie otrzymał stosownego odszkodowania.

Formą odszkodowania za znacjonalizowanie środków zgromadzonych w OFE nie mogą być zapisy na subkontach w ZUS, albowiem

obrazowo mówiąc, zapisy te przypominają sytuację, gdy zobowiązany do zapłaty za towar broni się twierdząc, że wystawił weksel. Jednak, tak jak obietnica zapłaty ceny nie jest zapłatą ceny, tak obietnica odszkodowania nie jest odszkodowaniem.

Co więcej nie ma ryzyka uzyskania podwójnego odszkodowania — i przez OFE, i przez poszkodowanego ubezpieczonego — rząd powinien brać pod uwagę ryzyko finansowe wynikające z takich operacji, zaś

(…) autorytarne zastosowanie zasady „braku szkody pośredniej” wprowadziłoby Polskę do ekskluzywnego (jednoosobowego) grona państw, w których ochrona uczestników rynku finansowego jest żadna. Innymi słowy w wielu sytuacjach mamy do czynienia nie tyle z przyczynowością, ale z korelacją. Rozróżnienie to rozumieją statystycy – powinni i prawnicy. O ile w danym czasie wzrasta sprzedaż lodów i parasoli słonecznych, to nie ma związku przyczynowego między tymi zdarzeniami, lecz istnieje związek przyczynowy z trzecim zdarzeniem, które wpływa na sprzedaż lodów i parasoli słonecznych – upałami. W niniejszej sprawie, być może bardziej wskazane byłoby wystąpienie z roszczeniami odszkodowawczymi przez OFE. One jednak tego nie czynią (…)

Za wyrządzoną w ten sposób szkodę powinien zapłacić Minister Finansów (odpowiedzialny za dział finanse publiczne) — natomiast roszczenia wobec ZUS zostały oddalone, albowiem nie doszło do przysporzenia — nie dość, że środki zostały zapisane na koncie ubezpieczonego (poza planem finansowym), to w dodatku można mówić o wzroście zobowiązań ZUS w przyszłości.

Skuteczna okazała się apelacja Skarbu Państwa: w postępowaniu wadliwie zakwalifikowano roszczenie powoda, albowiem jednostki rozrachunkowe OFE nie są mieniem przyszłego emeryta — zaś wątpliwości ostatecznie wyjaśnił (wydany już po zamknięciu rozprawy w I instancji) wyrok TK z 4 listopada 2015 r. (K 1/14), który uznał, że nacjonalizacja OFE była zgodna z konstytucją.

Jak zauważył sąd II instancji w uzasadnieniu orzeczenia TK podkreślono, iż „powszechne przekonanie — ukształtowane pod wpływem różnych wypowiedzi — stworzyło iluzję prywatnego charakteru tychże środków i odrębności majątku zgromadzonego w OFE od finansów publicznych. Teza ta (…) nie ma potwierdzenia w normach prawnych. Nie ma również konstytucyjnego uzasadnienia”. Równocześnie wskazano, że składka emerytalna (część opłacana przez pracownika), chociaż w sensie ekonomicznym jest jego przychodem, jest też ciężarem publicznym (art. 84 Konstytucji RP) oraz daniną publiczną (art. 217 Konstytucji RP) — ma zatem charakter przymusowego, generalnie bezzwrotnego i powszechnego świadczenia pieniężnego, stanowiącego dochód państwowego funduszu celowego (FUS).

Uiszczanie składki jest obowiązkiem każdego ubezpieczonego, zaś środki pochodzące z tych składek nie mogą być rozumiane jako własność prywatna ubezpieczonych, lecz stanowią publiczne środki finansowe przeznaczone na pokrycie publicznych zobowiązań wynikających z przyjętego systemu emerytalnego. Nie można wywodzić prawa do dysponowania środkami zgromadzonymi w OFE, nawet jeśli przepisy szczególne pozwalają na pewne odmienne rozwiązania (m.in. są elementem wspólności majątkowej małżonków, art. 31 par. 2 pkt 3 krio).

Nieprawidłowo także zastosowano art. 417(1) par. 1 kc, który wymaga uzyskania prejudykatu — nie można bowiem badać legalności działań normatywnych państwa w toku procesu odszkodowawczego — zaś powód orzeczenia o niezgodności z prawem nacjonalizacji OFE nie uzyskał. (Na marginesie sąd podkreślił, że nawet samo roszczenie było nieco poplątane — raz była mowa o odszkodowaniu za bezprawie legislacyjne, innym razem o odszkodowaniu za wywłaszczenie z mienia).

Reasumując roszczenie o odszkodowanie za nacjonalizację środków w OFE zostało oddalone, zaś powód dodatkowo wpłaca do Skarbu Państwa 3 tys. złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego w obu instancjach oraz 163 złotych, tytułem opłaty od apelacji, od uiszczenia której zwolniony był Minister Finansów.

subskrybuj
Powiadom o
guest

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

40 komentarzy
Oldest
Newest
Inline Feedbacks
zerknij na wszystkie komentarze
40
0
komentarze są tam :-)x