Czy w sprawie o ustalenie zmiany płci powinny brać udział dzieci transseksualisty?

A skoro posłowie .Nowoczesnej wnieśli projekt ustawy o zakazie praktyk konwersyjnych („Dotyczy określenia zasad ścigania i karania za stosowanie praktyk konwersyjnych tj. każdego działania, które ma na celu zmianę lub stłumienie orientacji seksualnej, tożsamości płciowej lub ekspresji płciowej (praktyki konwersyjne nie obejmują świadczeń zdrowotnych)”), dziś nadarza się dobra okazja do kilku akapitów o tym czy powództwo o ustalenie zmiany płci należy wytoczyć wyłącznie przeciwko rodzicom transseksualisty — czy jednak, jeśli powód miał dzieci, one też powinny brać udział w sprawie?
A na marginesie: w jakim właściwie trybie następuje prawna zmiana płci: czy wymagane jest postępowanie sporne, czy może właściwy jest tryb nieprocesowy?

wyrok Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2019 r. (II CSK 371/18)
Charakter praw osobistych, w tym prawa do płci, przesądza o tym, że interes w ustaleniu płci lub ustaleniu jej zmiany ma wyłącznie podmiot tego prawa. Inaczej mówiąc, skoro zainteresowanym w funkcjonowaniu takiego prawa jest tylko podmiot tego prawa, to rozstrzyganie o płci lub jej zmianie powinno następować wyłącznie z udziałem tego podmiotu.

Orzeczenie wydano w sprawie o ustalenie zmiany płci metrykalnej z męskiej na żeńską.
Powód (rocznik 1962) wniósł powództwo o zmianę płci przeciwko swojemu ojcu — jako strony pozwanej nie oznaczając ani matki (która wcześniej zmarła), ani byłej żony (rozwód nastąpił w 2014 r.), ani żadnego z sześciorga dzieci (w chwili wnoszenia powództwa tylko najmłodszy syn był niepełnoletni). Po rozwodzie nadal mieszka z żoną w jednym domu (prowadząc odrębne gospodarstwa), razem z powodem mieszka dwóch synów (w tym ten najmłodszy). Z pozostałą czwórką dzieci nie utrzymuje żadnych kontaktów.
Mimo żądania sądu powód nie podał w sprawie imion, nazwisk ani adresów dzieci, które z nim nie mieszkają — bo jego zdaniem w sprawie o zmianę płci pozwanymi mogą być tylko żyjący rodzice.

Sąd I instancji powództwo oddalił: pozwanymi w procesie o zmianę płci metrykalnej powinni być rodzice powoda, jego nierozwiedziony małżonek oraz dzieci, zatem w sprawie nie występują wszyscy konieczni współuczestnicy (bierne współuczestnictwo konieczne, art. 72 par. 2 kpc).

Skuteczna okazała się apelacja wniesiona przez powoda: poczucie przynależności do płci może być uznane za dobro osobiste (art. 23 kc), jako takie podlega ochronie także w drodze powództwa o ustalenie (art. 189 kpc). Sądowe orzeczenie nie może jednak opierać się wyłącznie na poczuciu osoby o przynależności do określonej płci — identyfikacja płci podlega ocenie na płaszczyźnie prawnej dopiero po dokonaniu analizy na gruncie medycyny. Skoro szczegółowe badania (seksuologiczne, psychologiczne, psychiatryczne) potwierdziły rozpoznanie transseksualizmu i wykluczyły zaburzenia psychiczne lub zaburzenia osobowości, to żądanie należy uwzględnić.
Pozwanymi w sprawie o ustalenie płci transseksualisty powinni być wyłącznie rodzice, ponieważ wyrok ustalający płeć jest podstawą do wprowadzenia wzmianki do aktu urodzenia ich dziecka.
Ustaleniu takiemu nie sprzeciwia się dobro małoletniego syna powoda (czego biorący udział w postępowaniu prokurator nie kwestionował). Przedmiotem sporu nie są prawa i obowiązki członków rodziny powoda, lecz ustalenie jego płci ujawnionej w akcie urodzenia. Podstawą powództwa jest interes prawny osoby transseksualnej polegający na uzyskaniu obiektywnej ochrony wobec stanu niepewności stanu prawnego, który wynika z jego trwałego poczucia przynależności do innej płci, a jest niezgodny z aktem stanu cywilnego. Z istoty takiego sporu nie wynika współuczestnictwo konieczne rodziców i dzieci powoda — bo wyrok ustalający płeć nie jest podstawą do wzmianki w akcie urodzenia dziecka. Wzajemne prawa i obowiązki rodzica i dziecka są takie same, niezależnie od płci tego rodzica — brak zatem po ich stronie interesu prawnego. Może natomiast występować interes faktyczny, jednak okoliczność taka nie jest wystarczająca dla przyznania legitymacji biernej.

Skargę kasacyjną wniósł prokurator, którego zdaniem dzieci powoda żądającego ustalenia zmiany płci powinny być traktowane jako współuczestnik jednolity (art. 73 par. 2 kpc), zatem rozpoznanie sprawy bez ich udziału doprowadziło do nieważności postępowania.

Badając skargę Sąd Najwyższy przypomniał, że brak jest obowiązujących przepisów określających procedurę zmiany płci. Ustawę o uzgodnieniu płci zawetował prezydent, nieprocesowy tryb sprostowania aktu stanu cywilnego się nie przyjął (por. uchwała SN z 22 czerwca 1989 r., III CZP 37/89). Zaakceptowano natomiast pogląd, iż ową lukę prawną wypełnić może powództwo o ustalenie, w którym stroną pozwaną powinni być rodzice osoby występującej z żądaniem zmiany płci, a to przez analogię do postępowań procesowych dotyczących stosunków rodzinnych (uchwała SN z 25 lutego 1978 r., III CZP 100/77; uchwała SN z 22 września 1995 r., III CZP 118/95). Przyjęcie, że po stronie pozwanej powinni występować rodzice powoda nie jest jednak spowodowane tezą, iżby byli oni zainteresowani sposobem realizacji prawa do płci przez ich dziecko — chodzi wyłącznie o formalne dochowanie zasady kontradyktoryjności (dwustronności) procesu (w przypadku śmierci obojga rodziców stroną pozwaną będzie kurator).

Stąd w dotychczasowym orzecznictwie przyjmuje się, iż istota więzi prawnych między pozostającym w związku małżeńskim transseksualistą a jego małżonkiem i dziećmi decyduje nie tylko o współuczestnictwie koniecznym po stronie pozwanej (art. 72 par. 2 kpc), ale także o jego kwalifikowanej postaci (art. 73 par. 2 kpc, por. wyrok SN z 6 grudnia 2013 r., I CSK 146/13). Współuczestnictwo konieczne oznacza, że po jednej ze stron (powodowej — współuczestnictwo czynne; pozwanej — współuczestnictwo bierne) niezbędny jest łączny udział określonych osób; konieczność taka może wynikać z istoty stosunku prawnego lub z przepisu prawa — zawsze natomiast kluczowe jest istnienie więzi w relacji do przedmiotu sporu.

Trzeba mieć wszakże na uwadze, że stan cywilny każdej osoby to jego sytuacja prawna wyrażona przez cechy indywidualizujące. Stan cywilny kształtują zdarzenia naturalne, czynności prawne, decyzje organów, orzeczenia sądowe (art. 2 prawa o aktach stanu cywilnego); można go różnicować ze względu na sytuację osoby w rodzinie (pokrewieństwo, małżeństwo — są to prawa o charakterze wzajemnym wobec innych osób) oraz sytuację osobistą (imię, nazwisko, wiek, płeć — dotyczą wyłącznie interesu danej osoby).
Skoro prawo do płci ma charakter osobisty, należy więc przyjąć, iż interes prawny w ustaleniu płci ma tylko ta osoba — nie ma więc potrzeby rozstrzygać o zmianie płci przy udziale innych osób, w tym dzieci (aczkolwiek ich dobro może mieć znaczenie z punktu widzenia oceny zasadności samego żądania, podobnie jak w przypadku rozwodu, art. 56 par. 2 krio).

Sumarycznie prowadzi to do wniosku, iż rozważanie jakie jeszcze osoby (oprócz rodziców) mają bierną legitymację procesową jest bezprzedmiotowe. W szczególności nie ma potrzeby przydawać legitymacji procesowej dzieciom powoda, a to dlatego, że dwustronność procesu zapewni już sam udział rodziców (zwłaszcza, że wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie zmiany płci będzie podstawą do ujawnienia zmiany płci tylko w akcie urodzenia powoda, w którym wpisani są jego rodzice, a nie dzieci, art. 60 pasc).

W konsekwencji prowadzi to do wniosku, że proces o ustalenie zmiany płci mógł toczyć się wyłącznie z udziałem ojca powoda — zaś dzieciom, którym brak legitymacji biernej procesowej, nie przysługiwał status biernych uczestników koniecznych — zatem SN skargę kasacyjną oddalił, a zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.

subskrybuj
Powiadom o
guest

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

27 komentarzy
Oldest
Newest
Inline Feedbacks
zerknij na wszystkie komentarze
27
0
komentarze są tam :-)x