Czy można pozwać muzeum o ustalenie prawa własności — przesądzenie, że jest się właścicielem eksponatów? Czy jednak właściciel powinien w takim przypadku skorzystać z roszczenia wydobywczego (o wydanie rzeczy) — które może się przedawnić? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 23 stycznia 2020 r., I ACa 410/19).
Orzeczenie dotyczyło roszczeń spadkobierców pałacu odebranego prawowitej właścicielce na podstawie dekretu o reformie rolnej (z 1944 r.) przeciwko muzeum — o ustalenie, iż to oni są właścicielami rzeczy stanowiących eksponaty muzealne (chodziło o książki, obrazy, grafiki). Odpowiedzialność muzeum miała także wynikać z faktu, iż nabyło własność rzeczy od nieuprawnionego Skarbu Państwa w złej wierze (art. 169 kc), zaś istotnym precedensem miał być wydany przez SN wyrok w podobnej sprawie (wyrok SN z 28 stycznia 2016 r., I CSK 94/15).
Zdaniem pozwanego muzeum roszczenia były o tyle bezzasadne, że trudno przede wszystkim stwierdzić czy sporne rzeczy pochodziły z majątku odebranego rodzinie przez władze komunistyczne, nadto zarzucono ich przedawnienie.
art. 222 par. 1 kc
Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
Sąd prawomocnie oddalił powództwo w całości: roszczenie wydobywcze (art. 222 par. 1 kc) uległo już przedawnieniu, co oznacza, że powodom brak interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc. Początek terminu przedawnienia roszczeń wydobywczych (art. 223 par. 1 kc) należy liczyć w czerwcu 1989 r., zatem do ostatecznego ich przedawnienia doszło w czerwcu 1999 r., zaś w okresie tym nie doszło do żadnego zdarzenia skutkującego przerwaniem biegu przedawnienia. Nie ma przy tym racji strona powodowa zarzucając, iż niedopuszczalne jest przedawnienie roszczenia windykacyjnego w przypadku nabycia rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej — wyłączona jest możliwość nabycia własności rzeczy przez osobę działającą w złej wierze (art. 169 par. 1 kc; takiej okoliczności powodowie w ogóle nie wykazali), co jednak nie wyklucza przedawnienia powództwa wydobywczego.
art. 223 par. 1 kc
Roszczenia właściciela przewidziane w artykule poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości.
W ocenie sądu kluczowa okazała się ocena, iż powodowie nie wykazali podstawowej przesłanki powództwa o ustalenie, czyli istnienia interesu prawnego. Pojęcia tego nie należy rozumieć w sposób abstrakcyjny (nie wystarczy więc samo napisanie w pozwie „interes prawny”) — albowiem ta okoliczność podlega regułom wynikającym z art. 6 kc. Tymczasem spadkobiercy początkowo w ogóle nie wskazali żadnego interesu prawnego, następnie powołali się na konieczność rozstrzygnięcia czy przysługuje im prawo własności spornych eksponatów, zaś w apelacji zgoła traktowali interes prawny jako sposób na przełamanie zarzutu przedawnienia roszczenia windykacyjnego (takie stanowisko sąd uznał za wewnętrznie sprzeczne — bo kwestionując przedawnienie roszczenia nie można równocześnie utożsamiać go jako interesu prawnego). O istnieniu interesu prawnego nie przesądza zarzut, iż spadkobiercy nie mogą rozporządzać własnością w określonym zakresie, zwłaszcza, że z treści żądania wynikało, że ich zamiarem jest odzyskanie władztwa nad własnością — do czego należy (jako dalej idącego) użyć trybu określonego w art. 222 kc, a nie powództwa o ustalenie.
Wychodząc z założenia, iż roszczenie wydobywcze uległo już przedawnieniu, zaś ustalenie prawa własności muzealnych eksponatów w trybie art. 189 kpc jest niedopuszczalne, sąd prawomocnie oddalił powództwo.