Czy nieprawidłowe doręczenie zawiadomienia o rozprawie — wysłanie korespondenci do osoby, która nosi to samo imię i nazwisko co oskarżony, ale pod inny adres — oznacza pozbawienie prawa do obrony?
wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2020 r. (IV KK 481/20)
Wysłanie zawiadomienia o rozprawie innej niż oskarżony osobie nie spełnia podstawowego warunku przeprowadzenia rozprawy głównej pod nieobecność oskarżonego, jakim jest prawidłowe poinformowanie go o jej terminie i miejscu.
Sprawa dotyczyła mężczyzny prawomocnie skazanego za przestępstwo przywłaszczenia mienia. Wyrok skazujący wydano na rozprawie pod nieobecność oskarżonego, który zignorował przesłane zawiadomienie — korespondencja była awizowana u adresata, a następnie powróciła do sądu z adnotacją na kopercie „zwrot — nie podjęto w terminie”, co pozwoliło na przyjęcie skuteczności doręczenia.
art. 133 par. 2 kodeksu postępowania karnego
O pozostawieniu pisma [najbliższej placówce pocztowej operatora pocztowego] doręczający umieszcza zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni; w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz. W razie dokonania tych czynności pismo uznaje się za doręczone.
W skardze kasacyjnej na korzyść oskarżonego Prokurator Generalny zauważył, że pismo zostało wysłane do innej osoby o tym samym imieniu i nazwisku, pod nieprawidłowy adres — czyli nie do oskarżonego — zaś wadliwe wezwanie nie może być uznane za skutecznie doręczone. Skutkiem uchybienia było błędne przyjęcie, iż dopuszczalne było osądzenie sprawy pod nieobecność oskarżonego, co oznaczało naruszenie przysługującego mu prawa do obrony.
art. 117 par. 1-2 kodeksu postępowania karnego
§ 1. Uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba że ustawa stanowi inaczej.
§ 2. Czynności nie przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Sąd Najwyższy podzielił to stanowisko: prawo do obrony jest podstawowym prawem każdego oskarżonego, któremu gwarantuje się możliwość wzięcia udziału w rozprawie (art. 374 par. 1 kpk). Nieobecność oskarżonego w sądzie musi wynikać z jego świadomej decyzji, a nie braku informacji lub nawet wprowadzenia w błąd przez sąd. Oskarżony musi być prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy, zaś obiektywny i usprawiedliwiony brak możliwości stawiennictwa (np. spowodowany siłą wyższą), w tym także brak prawidłowego zawiadomienia o rozprawie oznacza, że rozprawa nie może się odbyć.
W sprawie nie ma wątpliwości, że doręczenie zawiadomienia o rozprawie było nieprawidłowe: przesłano je do innej osoby, pod inny adres, niż podawał w toku postępowania przygotowawczego — zamiast tego sąd zaczął sprawdzać czy oskarżony nie przebywa w areszcie lub zakładzie karnym, a uzyskawszy potwierdzenie, że właśnie opuścił areszt śledczy i podał określony adres, tam właśnie wysłano korespondencję sądową. Nie ma jednak wątpliwości, iż spośród danych osobowych zgadzały się tylko imię i nazwisko, zaś pozostałe dane (imiona rodziców, data urodzenia) pozwalały na weryfikację, że jest to całkowicie inna osoba. W konsekwencji przyjąć należy, że oskarżony nie został prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy, zatem sąd nie był uprawniony do jej prowadzenia pod nieobecność oskarżonego. Nie można przy tym uznać, że doszło do skutecznego doręczenia zastępczego — nie doszło, bo tylko doręczenie prawidłowe jest skuteczne.
Oznacza to, że skazany został pozbawiony prawa do wzięcia udziału w rozprawie sądowej, a przez to realizacji prawa do obrony, które jest fundamentalnym prawem procesu karnego — z tego względu SN zdecydował o uchyleniu orzeczenia i zwrocie sprawy do ponownego rozpoznania.