Jaka powinna być wysokość zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie przez policję? Jeśli zatrzymano nie groźnego przestępcę, lecz młodą dziewczynę protestującą przeciwko decyzjom władzy? Jeśli bezprawne pozbawienie wolności wiązało się ze szczególnym udręczeniem, a trwało półtorej doby? (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 14 czerwca 2023 r. , II AKa 272/22).
Sprawa zaczęła się od zatrzymania przez policję manifestantki biorącej udział w warszawskich protestach po opublikowaniu tzw. wyroku tzw. Trybunału Konstytucyjnego w sprawie tzw. aborcji eugenicznej.
Zatrzymanej skuto ręce kajdankami na plecach, uniemożliwiono założenie maseczki i dezynfekcję rąk (choć koronawirus), a także zdjęcie szkieł kontaktowych (kobieta cierpiała po użyciu gazu łzawiącego, a kwestie zdrowotne sygnalizował ratownik medyczny), zmuszono do przejścia w pozycji „zgięta w pół” — a następnie wywieziono do komisariatu położonego poza stolicą, gdzie przez kolejne 4 godziny przetrzymywano w radiowozie, aby sporządzić protokół zatrzymania dopiero po kolejnych 5 godzinach, utrudniając też kontakt z adwokatem na osobności.
art. 552 par. 4 kodeksu postępowania karnego
Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.
art. 554 par. 1 kpk
Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano orzeczenie w pierwszej instancji, a w wypadku określonym w art. 552 § 4 — w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego lub zwolnienie zatrzymanego.
Wszystko to zajęło policji półtorej doby, zaś manifestantka była pozbawiona wolności „od dnia 29 stycznia 2021 r. godz. 21.30 do dnia 31 stycznia 2021 r. godz. 10:32” — zatem wystąpiła do sądu o 15 tys. zł zadośćuczynienia od Skarbu Państwa za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie.
Sąd I instancji uwzględnił zarzuty kobiety i przyznał jej żądaną kwotę; od tego orzeczenia apelował prokurator i Komendant Stołeczny Policji, których zdaniem taka kwota była nadmiernie wygórowana (pierwszy z nich proponował obniżenie zadośćuczynienia do 2 tys. zł, drugi zgadzał się na wypłatę 500 zł).
Sąd odwoławczy przypomniał, iż odszkodowanie lub zadośćuczynienie na podstawie art. 552 par. 4 kpk przysługuje za działania władzy podejmowane ze szczególnym naruszeniem przepisów prawa. Wysokość zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie powinna rekompensować obywatelowi wszystkie okoliczności zdarzenia, a więc musi być nie tylko adekwatna do ciężaru bezprawia, którego dopuściła się władza publiczna, ale także ekonomicznie odczuwalna.
Tymczasem w sprawie nie ma wątpliwości, że kwota roszczeń rzeczywiście jest ponadstandardowa, aczkolwiek analizując wszystkie okoliczności zatrzymania, a także rozmiar bezprawia, którego dopuścili się policjanci — kwota 15 tys. zł jest właściwa i słuszna. Nawet jeśli zaistniały przesłanki do zatrzymania manifestantki, to nie było podstaw do tego, by skuwać ją kajdankami na plecach, wywozić ją poza granice Warszawy, odmawiać pomocy lekarskiej, traktować w sposób urągający godności ludzkiej — oraz pozbawić wolności na 36 godzin.
Stwierdzając, iż
skala nadużyć ze strony organów dokonujących zatrzymania była bezprecedensowa
co usprawiedliwia zasądzenie zadośćuczynienia w bezprecedensowej kwocie 15 tys. zł, sąd prawomocnie oddalił obie apelacje.
Tytułem komentarza: władza się bawi bardzo grubą pałą — a kto za to płaci? pan płaci, pani płaci — społeczeństwo. I chociaż są przepisy pozwalające na wystąpienie z regresem przeciwko osobie, która dopuściła się bezprawnego zatrzymania (art. 557 kpk), to przecież nie po to władza szczuje, żeby później swoje pieski karcić.