Czy odwołanie cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia jest dopuszczalne? Czy jednak zrzeczenie się roszczenia oznacza, że nie może być dochodzone przed sądem, zatem odwołanie takiego oświadczenia jest bezskuteczne?
postanowienie Sądu Najwyższego z 15 marca 2023 r. (II CSKP 1046/22)
1) Cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia wywołuje skutki w sferze prawa materialnego. Tym skutkiem jest powstanie nowej sytuacji powoda, który cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia, która to sytuacja jest analogiczna do sytuacji wierzyciela, którego roszczenie uległo przedawnieniu. Mimo że nadal pozostaje on wierzycielem dysponującym istniejącym roszczeniem materialnym, to po upływie przedawnienia przepisy chronią dłużnika w taki sposób, że roszczenie to w zasadzie nie może być skutecznie dochodzone na drodze sądowej.
2) Zrzeczenie się roszczenia wywołuje co najmniej skutek w postaci utraty atrybutu zaskarżalności dochodzonych roszczeń, które mogą być tylko roszczeniami procesowymi, niekonieczne też muszą istnieć w rozumieniu prawa materialnego.
3) Odwołanie cofnięcia pozwu jest dopuszczalne w razie istnienia uzasadnionych, istotnych przyczyn, dopóki postępowanie, w którym czynność ta została dokonana, nie zostało jeszcze — w następstwie tej czynności — prawomocnie umorzone. Podlega ono kontroli sądu.
Orzeczenie dotyczyło skargi kasacyjnej od postanowienia o (częściowym) umorzeniu postępowania. (Dla jasności: „obok” był także wyrok, w którym sąd odwoławczy zasądził na rzecz powoda określoną kwotę pieniędzy, ale — stwierdzając, że powód, jeszcze w toku postępowania w pierwszej instancji, cofnął pozew co do części roszczenia — w tym samym zakresie postępowanie umorzył (a więc nie zasądził).)
W skardze kasacyjnej powód zwrócił uwagę, że owszem, częściowo cofnął pozew, ale następnie odwołał to oświadczenie powołując się na błąd co do znaczenia pisma procesowego pozwanego, zatem nie było podstaw do umorzenia postępowania.
Sąd Najwyższy przypomniał, że cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia ma skutek podobny do sytuacji, w której roszczenie uległo przedawnieniu: wierzyciel nadal ma prawo do wierzytelności, acz nie może jej dochodzić przed sądem. Inny — wyłącznie procesowy — skutek wywiera „zwykłe” cofnięcie pozwu, tj. bez zrzeczenia się roszczenia.
art. 203 par. 1-2 kodeksu postępowania cywilnego
§ 1. Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia — aż do wydania wyroku.
§ 2. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa. Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego.
art. 355 kpc
Sąd umorzy postępowanie, jeżeli powód ze skutkiem prawnym cofnął pozew, strony zawarły ugodę lub została zatwierdzona ugoda zawarta przed mediatorem albo z innych przyczyn wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne.
Co do zasady odwołanie cofnięcia pozwu jest dopuszczalne, zaś w orzecznictwie przyjmuje się, iż powód może złożyć takie oświadczenie najpóźniej do uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania, ale też wymaga wskazania istotnych przesłanek, tak ze sfery prawa materialnego (np. zwolnienie długu, nowacja, ugoda), tudzież wad oświadczenia woli, ale też ze względów procesowych. Oświadczenie o odwołaniu cofnięcia pozwu podlega kontroli sądu, który może odmówić jego skuteczności.
W przypadku odwołania cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia muszą istnieć uzasadnione, istotne powody. W innym wypadku uznając, że można odwołać cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia w każdej sytuacji i bez wskazania jakichkolwiek powodów, doszłoby do zrównania skutków cofnięcia pozwu bez zrzeczenia oraz ze zrzeczeniem się roszczenia.
Tymczasem spór dotyczy sytuacji następującej: powód otrzymał pismo procesowe pozwanego, cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia, sąd umorzył postępowanie — wówczas powód jeszcze raz przeanalizował pismo, uznał, że rozwiązanie jest dlań niekorzystne — i złożył oświadczenie o odwołaniu cofnięcia pozwu. Taki brak ostrożności ani nie może być kwalifikowany jako błąd w rozumieniu art. 84 kc, ani też inna istotna przyczyna (zwłaszcza, że — jak wynika z kontekstu — sporne pieniądze zapłaciła osoba trzecia, co początkowo powód uznał za wystarczające, ale po czasie zmienił zdanie).
Stwierdzając, iż powód nie może odwołać — bo się rozmyślił — cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia, SN oddalił skargę kasacyjną.