A teraz coś z całkiem innej beczki: czy pozbawienie wolności — za zgodą pokrzywdzonego, któremu sprawca mówił, że zaraz zamknie go na klucz, a pokrzywdzony bagatelizował całe zdarzenie — pozwala na przypisanie przestępstwa z art. 189 kk? Czy jednak osoba, która choćby pośrednio godzi się na taką sytuację, może mieć co najwyżej sama do siebie pretensje?
wyrok Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2018 r. (V KK 508/17)
Przedmiotem ochrony w art. 189 kk jest wolność człowieka w znaczeniu fizycznym, tj. możliwość swobodnego, zgodnego z wolą jednostki przemieszczania się i potencjalna wola zmiany miejsca przebywania. Nie wypełnia zatem znamion tego przestępstwa pozbawienie człowieka swobody przemieszczania się, które nastąpiło za jego niczym niewymuszoną decyzją woli.
Wyrok wydano w sprawie mężczyzny oskarżonego o naruszenie nietykalności cielesnej policjantów, których odpychał i szarpał za mundur podczas przeprowadzanej interwencji, aby w końcu zamknąć policjantów na klucz w pubie, którego był właścicielem (art. 222 kk i art. 224 par. 2 kk). Interwencja podjęta była w związku z nieprawidłowym zaparkowaniem przez oskarżonego jego samochodu.
Sąd prawomocnie uniewinnił oskarżonego od zarzutu naruszenia nietykalności cielesnej, ale uznał winnym pozbawienia wolności funkcjonariuszy poprzez zamknięcie na klucz w lokalu, za co wymierzył mu karę grzywny (art. 189 par. 1 kk).
Kasację od orzeczenia wniósł ombudsman, którego zdaniem działanie oskarżonego nie wypełniało znamion tego czynu, zatem wydany wyrok jest rażąco niesprawiedliwy.
art. 189 par. 1 kodeksu karnego
Kto pozbawia człowieka wolności,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Sąd Najwyższy podzielił to stanowisko: przedmiotem ochrony art. 189 kk jest wolność człowieka w znaczeniu fizycznym — możliwość swobodnego przemieszczania się i zmiany miejsca przebywania. Pozbawienie wolności jest przestępstwem materialnym, wymaga choćby krótkotrwałego działania skutkującego pozbawieniem pokrzywdzonego możliwości decydowania o sobie. Działanie sprawcy musi być umyślne; pozbawienie wolności może polegać na umieszczeniu człowieka w zamkniętym pomieszczeniu, z którego nie może się z łatwością wydostać w sposób wynikający z jego konstrukcji (możliwość wyjścia przez otwarte okno nie ma wpływu na kwalifikację czynu). Nie ma też znaczenia sposób w jaki osoba znalazła się w tym pomieszczeniu (może być tam zaciągnięta siłą, podstępem lub groźbą bezprawną). Nie jest jednak przestępstwem pozbawienia swobody przemieszczania się, które nastąpiło wskutek niewymuszonej decyzji danej osoby.
Tymczasem w sprawie ustalono, że oskarżony, którego zdaniem policjanci niezasadnie prowadzili interwencję związaną ze źle zaparkowanym autem do wnętrza lokalu (bez stosownego nakazu), więc odmówił podania swoich danych osobowych i zażądał opuszczenia lokalu przez policjantów — informując ich, że w przeciwnym razie zamknie pomieszczenie na klucz. W odpowiedzi funkcjonariusze stwierdzili, iż jest to miejsce publiczne, więc nie wyjdą do czasu zakończenia interwencji — przeto właściciel knajpy zamknął drzwi na klucz i zapowiedział, że zadzwoni na komisariat celem zawiadomienia o wtargnięciu na jego prywatny teren.
Skoro zatem oskarżony uprzedził policjantów, że zamierza zamknąć pub na klucz, a policjanci godzili się na takie rozwiązanie — powiedzieli, że wyjdą dopiero po zakończeniu interwencji — to nie można przyjąć, iżby zostali pozbawieni wolności wbrew swej woli. Zwłaszcza, że żaden z dowodów nie wskazuje, by pokrzywdzeni czuli zagrożenie, że zostaną pozbawieni wolności (raczej bagatelizowali całą sytuację jako wynikającą z emocji).
Oznacza to, że zamknięcie drzwi na klucz nastąpiło za dorozumianą zgodą pokrzywdzonych, co wyłącza bezprawność czynu i eliminuje możliwość przypisania oskarżonemu popełnienie przestępstwa z art. 189 par. 1 kk — zwłaszcza, że w tym czasie w pubie przebywali klienci, personel i rodzina oskarżonego.
Z tego względu Sąd Najwyższy zdecydował się na uchylenie obu wyroków i wydanie orzeczenia merytorycznego — uniewinniając oskarżonego od zarzutów.