A teraz coś z całkiem innej beczki: czy sprawca skazany za jedno przestępstwo ciągłe może być znów oskarżony o inny analogiczny czyn popełniony w tym samym czasie — czy skoro przestępstwo ma być „ciągłe”, to nie można go szatkować na kawałki? I przy okazji: czy do kwalifikacji przestępstwa jako ciągłego wystarczy identyczność czasu i sposobu działania — czy jednak liczy się zamiar sprawcy?
wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2018 r. (II KK 197/18)
Nie zawsze sama zbieżność czasowa zachowań oraz identyczny sposób działania decyduje o tym, że mamy do czynienia z konstrukcją czynu ciągłego, o jakim mowa w art. 12 kk. Skoro bowiem zamiaru sprawcy nie można domniemywać, a należy go dowieść, to oczywiste jest, że to samo dotyczy także „z góry powziętego zamiaru”.
Sprawa dotyczyła osobnika skazanego wyrokiem nakazowym na 10 miesięcy ograniczenia wolności za to, że w czasie niecałych 3 miesięcy — „działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru” — 18-krotnie odjeżdżał ze stacji benzynowej nie płacąc za zatankowane paliwo (o łącznej wartości prawie 4 tys. złotych).
Trzy tygodnie po uprawomocnieniu się orzeczenia sprawcę znów oskarżono o kilkanaście kradzieży paliwa dokonanych w tym samym czasie — tym razem kara była surowsza, bo wynosiła 10 miesięcy pozbawienia wolności (art. 278 par. 1 kk w zw. z art. 12 kk).
art. 12 kodeksu karnego (w brzmieniu aktualnym)
§ 1. Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.
§ 2. Odpowiada jak za jeden czyn zabroniony wyczerpujący znamiona przestępstwa ten, kto w krótkich odstępach czasu, przy wykorzystaniu tej samej albo takiej samej sposobności lub w podobny sposób popełnia dwa lub więcej umyślnych wykroczeń przeciwko mieniu, jeżeli łączna wartość mienia uzasadnia odpowiedzialność za przestępstwo.
Kasację na korzyść skazanego wniósł Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny, którego zdaniem sąd nieprawidłowo zakreślono ramy czasowe przestępstwa ciągłego: skoro pierwszy wyrok dotyczył kradzieży z okresu od 11 grudnia 2012 r. do dnia 28 lutego 2013 r., to nie można było później traktować jako kolejnego czynu ciągłego innych kradzieży, które miały miejsce między 6 grudnia 2012 r. a 27 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy podzielił ten pogląd: prawomocne skazanie za czyn ciągły stoi na przeszkodzie, ze względu na treść art. 17 par. 1 pkt 7 kpk (ne bis in idem), ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu, które były przedmiotem wcześniejszego osądzenia niezależnie od tego, jak ma się społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio w ramach tego czynu osądzonych (uchwała SN z 21 listopada 2001 r., I KZP 29/01; wyrok SN z dnia 2 lipca 2015 r., V KK 45/15).
W sprawie nie budzi wątpliwości, iż sąd ponownie przypisał zachowania przestępcze w okresie, który już został objęty prawomocnym rozstrzygnięciem, w którym sprawcę skazano za przestępstwo ciągłe.
Nie oznacza to jednak, iż w sprawie nie można zbadać czy rzeczywiście czyn oskarżonego można zakwalifikować jako przestępstwo ciągłe — bo przecież nie sama zbieżność czasowa oraz identyczny sposób działania przesądza o możliwości zastosowania konstrukcji czynu ciągłego (art. 12 kk). Zamiaru sprawcy (podobnie jak każdej okoliczności przestępstwa) nie można domniemywać — należy ją udowodnić — a dotyczy to także „z góry powziętego zamiaru”.
Nie analizując owego zamiaru — apriorycznie zakładając, iż w sprawie chodzi o przestępstwo ciągłe — sąd rażąco naruszył art. 413 par. 1 pkt 2 kpk, zatem zaskarżony wyrok należało uchylić, a sprawę zwrócić do ponownego rozpoznania.