Umowa pożyczki polega na przeniesieniu własności pożyczanych pieniędzy, to oczywista oczywistość. Czy zatem ważność umowy zależy od tego czy pożyczkodawca jest właścicielem pieniędzy, bo tylko właściciel może przenieść własność? Czy jednak własność przedmiotu pożyczki nie ma wpływu na ważność zawartej umowy?
wyrok Sądu Najwyższego z 6 maja 2022 r. (II CSKP 185/22)
Ważność umowy pożyczki nie zależy od tego, czy pożyczkodawca jest właścicielem przekazywanych pożyczkobiorcy środków pieniężnych.
Sprawa zaczęła się od udzielenia pożyczki — przez prezesa spółki z o.o., ale z majątku spółki. Pożyczka nie została potwierdzona pisemną umową, jednak pożyczający obiecał zwrócić pieniądze w ciągu kilku dni (strony umowy doskonale się znały, a rodzina pożyczkobiorcy miała kiedyś udziały w spółce, ale darowała je prezesowi). Formalnie umowa została spisana dopiero po kilku tygodniach, określono w niej termin spłaty, z którego pożyczkobiorca się nie wywiązał, zatem sprawa trafiła do sądu.
Sąd I instancji uznał, że pożyczkodawca nie był właścicielem pożyczanych pieniędzy, przez co umowa była nieważna i oddalił powództwo. Odmienny pogląd przedstawił sąd odwoławczy, którego zdaniem własność przedmiotu pożyczki nie ma związku z ważnością zawartej umowy.
W skardze kasacyjnej pożyczkobiorca podkreślił, że skoro umowa pożyczki zakłada przeniesienie własności pieniędzy, to ktoś, kto właścicielem nie jest — nie może udzielić pożyczki. Umowa jest więc nieważna, a dochodzone należności stanowią świadczenie nienależne.
art. 720 par. 1 kodeksu cywilnego
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
art. 168 par. 1 kodeksu cywilnego
Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.
Sąd Najwyższy zauważył, że w polskim prawie pożyczka ma charakter konsensualny , zatem skutkiem zawarcia umowy pożyczki nie jest przeniesienie własności pożyczanych pieniędzy (rzeczy), lecz powstanie zobowiązania do przeniesienia tejże własności; skutek ten nie zależy od faktycznego wydania przedmiotu pożyczki, zatem przeniesienie własności jest efektem wykonania umowy (wyrok SN z 29 maja 2015 r., V CSK 448/14). W konsekwencji ważność umowy pożyczki nie zależy od tego czy pożyczkodawca jest właścicielem pożyczanej rzeczy (pieniędzy). Jeśli właścicielem nie jest , to powinien ją nabyć lub zapewnić przeniesienie własności przez osobę trzecią (jest to szczególnie oczywiste w przypadku rzeczy, które nie są oznaczone co do tożsamości).
(Wcale nie na marginesie SN zwrócił uwagę na dwoistość charakteru pojęcia własności pieniędzy: niektórzy uważają, że w konsekwencji pożyczyć może wyłącznie określone znaki pieniężne, a nie pieniądze jako miarę wartości, inni natomiast dopuszczają pożyczkę w formie przelewu bankowego, czego skutkiem jest powstanie po stronie pożyczkobiorcy wierzytelności w stosunku do banku; pamiętać warto, że właścicielem pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym jest bank).
Sumarycznie Oznacza to, że powód mógł udzielić pożyczki, chociaż nie był właścicielem pieniędzy; nawet gdyby był nieuprawniony do rozporządzania środkami należącymi do spółki, skutkiem ich zbycia i wydania byłoby przeniesienie własności na działającego w dobrej wierze nabywcę — a przecież pozwany wcale nie zaprzecza, że pieniądze pożyczył i otrzymał.
(Zaś dochodzenie niespłaconej pożyczki nigdy nie może być traktowane jako żądanie świadczenia nienależnego.)
(Dla poszukujących rozważań na ile pisemne „sprecyzowanie” umowy lub jej „potwierdzenie” może stanowić nowację, bo i ten problemat pojawił się w toku postępowania: SN stwierdził, że w interpretacji zawsze najważniejsza jest zgodna wola stron, zatem o ile w pisemna umowa zastąpiła wszelkie wcześniejsze ustalenia, to jej skutkiem było skuteczne umorzenie poprzedniego zobowiązania i powstanie nowego.)