A teraz coś z całkiem innej beczki, czyli: czy żołnierz zawodowy może być pełnomocnikiem swojej jednostki wojskowej w toku postępowania sądowego? Jeśli jest prawnikiem, ale nie jest radcą prawnym czy adwokatem? Czy wojskowego pełniącego służbę można uznać za pracownika jednostki wojskowej?
uchwała Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2024 r. (III CZP 47/23)
Żołnierz pełniący zawodową służbę wojskową niebędący adwokatem lub radcą prawnym nie może być pełnomocnikiem procesowym Skarbu Państwa w sprawie cywilnej.
Sprawa zaczęła się od wytoczonego przez żołnierkę powództwa przeciwko Skarbowi Państwa — własnej jednostce wojskowej, a to o zadośćuczynienie i odszkodowanie za wypadek podczas służby. W toku postępowania stronę pozwaną reprezentowało trzech oficerów, żołnierzy zawodowych pełniących w jednostce służbę — prawników, ale bez uprawnień radcowskich czy adwokackich.
Sąd I instancji uwzględnił roszczenia, jednak sąd odwoławczy powziął wątpliwości, czy aby żołnierz zawodowy może być pełnomocnikiem swej jednostki wojskowej przed sądem — czy można go traktować jako pracownika — zatem zwrócił się do SN z następującym zagadnieniem prawnym.
Czy żołnierz pełniący zawodową służbę wojskową niebędący adwokatem lub radcą prawnym mógł być pełnomocnikiem procesowym Skarbu Państwa w sprawie cywilnej, w stanie prawnym ukształtowanym przepisami ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych i czy może nim być w aktualnie obowiązującym stanie prawnym kreowanym przepisami ustawy z 11 marca 2022r. o obronie Ojczyzny?
W wydanej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, że żołnierz zawodowy nie może być pełnomocnikiem procesowym swej jednostki wojskowej.
Co do zasady pełnomocnikiem strony w postępowaniu cywilnym może być pełnomocnik zawodowy (radca prawny, adwokat, etc.), osoba sprawująca zarząd majątkiem oraz stały zleceniobiorca (o ile przedmiot sporu wchodzi w zakres tego zlecenia), a także najbliższy krewny — jak też pracownik. Nie istnieje natomiast norma prawna wprost pozwalająca udzielać pełnomocnictwa żołnierzom zawodowym, zatem w ocenie SN udzielenie prawidłowej odpowiedzi wymaga kompleksowej wykładni.
art. 87 par. 1-2 kodeksu postępowania cywilnego
§ 1. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, w sprawach własności intelektualnej także rzecznik patentowy, a w sprawach restrukturyzacji i upadłości także osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również małżonek, rodzeństwo, zstępni lub wstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
§ 2. Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nieposiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. (…)
I tak:
- Skarb Państwa jako taki nie jest pracodawcą i nie zatrudnia pracowników — pracodawcami są państwowe jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej;
- istnieje jednak utrwalone orzecznictwo, w myśl którego Skarb Państwa może udzielać pełnomocnictwa procesowego pracownikom tych jednostek organizacyjnych, tudzież ich organom nadrzędnym (uchwała SN z 18 czerwca 2019 r., III CZP 101/18);
- pełnomocnikiem tego rodzaju może być każdy pracownik, niezależnie od stanowiska, wykształcenia, kwalifikacji, byle potwierdził status pracowniczy i wyznaczenie przez chlebodawcę do reprezentowania go w sądzie;
- jednakże status prawny żołnierza znacząco odbiega od statusu pracownika w rozumieniu kodeksu pracy: żołnierza zawodowego (funkcjonariusza) łączy z jego jednostką stosunek służbowy, którego podstawą nawiązania jest publicznoprawny indywidualny akt administracyjny, a prawa i obowiązki żołnierzy określają odrębne ustawy pragmatyczne — zatem jest to zatrudnienie niepracownicze;
- oznacza to, że żołnierz zawodowy nie jest pracownikem w rozumieniu kodeksu pracy –– zatem literalnie nie może stać się pełnomocnikami swojej jednostki wojskowej;
- w ocenie SN nie jest przy tym dopuszczalna wykładnia rozszerzająca — ponieważ regulacja ten ma charakter numerus clausus, a przepisy prawa procesowego mają charakter prawa publicznego, przez co brak należytego umocowania pełnomocnika skutkuje nieważnością postępowania (art. 379 pkt 2 kpc).