Pisałem tu jakiś czas temu, że nieterminowe rozpoznanie sprawy sądowej nie narusza dóbr osobistych podsądnego — ale przecież nie jest tak, że opieszałość sądu nie może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą. Zatem z okazji opublikowania tekstu jednolitego ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. z 2016 r. poz. 1259) warto poświęcić kilka akapitów jak wygląda możliwość dochodzenia odszkodowania za przewlekłość postępowania sądowego:
- każda ze stron postępowania, która uważa, że sprawa jest rozpoznawana — przez sąd lub prokuratora (w postępowaniu przygotowawczym) lub komornika (w egzekucji) — w sposób opieszały, ma prawo wnieść skargę do sądu;
- Skarga na przewlekłość postępowania sądowego może być wniesiona wyłącznie w przypadku nieuzasadnionej zwłoki spowodowanej działaniem lub bezczynnością organu prowadzącego postępowanie;
- co istotne: Sąd Najwyższy w uchwale z 4 sierpnia 2016 r. stwierdził, że skarga na przewlekłość postępowania nie przysługuje w przypadku zwłoki w nadaniu orzeczeniu klauzuli wykonalności (III SPZP 1/16) — a to dlatego, że postępowanie klauzulowe nie jest ani postępowaniem rozpoznawczym (które kończy się z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia), ani egzekucyjnym (które będzie wszczęte na podstawie tytułu wykonawczego);
- przewlekłość postępowania jest zdefiniowana jako „naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy” (art. 2 ust. 1 ustawy);
- kryteria pozwalające ocenić czy sprawa jest prowadzona w sposób przewlekły określone to „terminowość i prawidłowość” czynności procesowych, z uwzględnieniem jednak charakteru sprawy, jej zawiłości (faktycznego i prawnego skomplikowania), znaczenia dla skarżącego oraz zachowania się stron (np. utrudnianie postępowania dziesiątkami nieistotnych pism procesowych);
- skargę wnosi się do sądu nadrzędnego nad sądem, którego działanie lub bezczynność spowodowała nieuzasadnioną zwłokę (art. 4 ustawy);
- ważne: skargę na przewlekłość można wnieść wyłącznie w toku postępowania — ustawodawca z pewną przekorą wydaje się podpowiadać, że w chwili zakończenia sprawy opóźnienia przechodzą do historii;
- skarga powinna czynić zadość wymaganiom określonym dla pisma procesowego, a rozpoznaje się ją we właściwym (kpk, kpc) trybie zażaleniowym;
- sąd orzeka w sprawie skargi w terminie 2 miesięcy od złożenia skargi (art. 12 ustawy) — ciekawe czy zdarzają się skargi na skargi (albo: czy zdarza się, że sąd rozpoznaje skargę na przewlekłość w sposób przewlekły?);
- w przypadku stwierdzenia przewlekłości postępowania sąd przyznaje odszkodowanie w wysokości od 2 tys. do 20 tys. złotych (literalnie rzecz ujmując art. 12 ust. 4 nie nazywa tego „odszkodowaniem” lecz „sumą pieniężną”). Kwotę tę płaci Skarb Państwa — sąd prowadzący postępowanie lub prokuratura okręgowa (jeśli zwłoki dopuścił się prokurator) — lub też komornik (ze środków własnych);
- odszkodowanie za przewlekłość pojawia się w art. 15 ust. 1 ustawy — strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika — czyli przydać się może art. 417 par. 1 kc (zgodnie z art. 16 brak skargi na przewlekłość nie zamyka drogi do żądania odszkodowania po zakończeniu sprawy);
- skargi można ponawiać — niezależnie od tego czy sąd stwierdził przewlekłość prowadzonego postępowania, czy też skarga została oddalona jako niezasadna, kolejną skargę na opieszałość można wnieść po upływie 12 miesięcy od wydania orzeczenia — a w przypadku tymczasowego aresztowania lub egzekucji po upływie 6 miesięcy (art. 14 ustawy);
- skarga na przewlekłość postępowania sądowego wiąże się z koniecznością wniesienia opłaty w kwocie 100 złotych — sąd zwraca tę kwotę w przypadku uwzględnienia skargi.
Q.E.D.