W trzecią rocznicę uchwalenia ustawy o prawach konsumenta kilka akapitów o tym czy dozwolone jest dorozumiane złożenie oświadczenia woli przez konsumenta? — na przykład automatyczne przedłużenie kredytu konsumenckiego na kolejny rok, ale ze zmianami wprowadzonymi przez bank?
wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2017 r. (I CSK 203/16)
W stosunkach między przedsiębiorcą a konsumentem złożenie przez konsumenta oświadczenia woli w sposób dorozumiany może być uznane za skuteczne tylko wtedy, gdy przewiduje to ustawa lub umowa.
Sprawa dotyczyła pozwu o uznanie za niedozwolone m.in. następującego postanowienia umowy o kredyt odnawialny „za przedłużenie okresu kredytowania kredytu na kolejne 12 miesięczne okresy Bank pobiera z konta osobistego Kredytobiorcy opłatę przygotowawczą, która w dniu zawarcia umowy wynosi … zł. Wysokość opłaty może ulec podwyższeniu w przypadku (…)„.
Sąd I instancji uwzględnił powództwo: bank nie może, w drodze jednostronnej decyzji, nałożyć na konsumenta-kredytobiorcę obowiązku zapłacenia kolejnej (podwyższonej) opłaty przygotowawczej za przedłużenie okresu kredytowania, zwłaszcza, że brak akceptacji nowych warunków powodować będzie obowiązek natychmiastowego zwrotu kwoty kredytu (art. 385(3) pkt 10 kc).
art. 385(3) pkt 10 kc
W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności: uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
Jednak w II instancji powództwo zostało oddalone: brak zgody nie skutkuje koniecznością przedwczesnej spłaty kredytu odnawialnego, albowiem jest on udzielany na okres 12-miesięczny. Sporna klauzula dotyczy zawarcia nowej umowy na nowy 12-miesięczny okres, zatem nie można mówić o jednostronnej zmianie obowiązującej umowy.
W skardze kasacyjnej UOKiK powołał się m.in. na niedopuszczalność zawarcia nowej umowy z konsumentem w formie dorozumianej, tj. przez przemilczenie — takie rozwiązanie jest dopuszczalne wyłącznie w stałych stosunkach między przedsiębiorcami (art. 68(2) kc). Zatem w przypadku braku odpowiedzi konsumenta na ofertę należy przyjąć, że oferta została odrzucona — nie można domniemywać jej przyjęcia.
Sąd Najwyższy podzielił argumentację urzędu i uchylił zaskarżony wyrok oddalając apelację banku: skoro z góry zakłada się, że kredyt odnawialny może być przedłużany, to nikt raczej nie bierze pod uwagę jego nieprzedłużenia po 12 miesiącach, zwłaszcza, że klauzula o automatycznym przedłużeniu jest „zaszyta” we wcześniejszej umowie. Z tego względu przedłużenie umowy o kredyt odnawialny słusznie traktuje się jako formalność — gdyby rzeczywiście chodziło o zawarcie nowej umowy, we wcześniejszym dokumencie nie byłoby opisanej procedury „przedłużenia”. Taka umowa o kredyt odnawialny ma charakter ciągły, co podkreśla praktyka banku (który dopiero na potrzeby postępowania zaakcentował istotę zawarcia nowej umowy).
Równocześnie SN zauważył, że dorozumiane złożenie oświadczenia woli przez konsumenta, zwłaszcza wskutek milczenia, może być uznane za wyrażenie woli wyłącznie w przypadkach określonych przez prawo, albo jeśli strony się tak umówią (w jasny i wyraźny sposób, nie w formie narzuconej umowy), a także jeśli dotychczasowa umowa ma być kontynuowana na tych samych warunkach (stąd art. 385(3) pkt 18 kc pozwala na przedłużenie umowy konsumenckiej).
Stąd też umowa o kredyt konsumencki może być przedłużona w niesformalizowanej postaci (przez milczenie konsumenta), jednak nie może to prowadzić do jednostronnej zmiany treści umowy w sposób wskazany przez bank. W takim przypadku należy przyjąć, że doszło do zawarcia nowej umowy, która powinna mieć formę pisemną (art. 29 ustawy o kredycie konsumenckim).
Q.E.D.