Ciężar dowodu — czyli kto powinien co udowodnić w procesie — nie od dziś sprawia sporo problemów stronom (a nawet sądom). Dziś zatem na tapetę bierzemy pytanie: na kim spoczywa ciężar dowodu jeśli powstał spór do co czasu zaprzestania posługiwania wzorcem umowy przez przedsiębiorcę? Czy wystarczy, że firma powoła się, że zakwestionowany wzorzec nie jest używany przez określony czas — a wówczas to powód musi wykazać, że było inaczej, czy też jednak obowiązek udowodnienia tej okoliczności spoczywa na stronie pozwanej?
wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 maja 2016 r. (sygn. akt VI ACa 282/15)
Ciężar udowodnienia okoliczności zaprzestania posługiwania się spornym wzorcem umowy spoczywa na przedsiębiorcy, a nie na stronie domagającej się uznania postanowień wzorca za niedozwolone.
Fundacja wniosła o uznanie za niedozwolone i zakazanie wykorzystywania w obrocie z konsumentami stosowanej przez przedsiębiorcę we wzorcu umowy zlecenia klauzuli niedozwolonej o treści:
W przypadku rezygnacji z winy Zamawiającego — Zamawiający zobowiązuje się do pokrycia kosztów wykonawcy w kwocie dwustu złotych.
Zdaniem strony pozwanej powództwo powinno być oddalone: zakwestionowana klauzula reguluje powinności zamawiającego, który rezygnuje z realizacji złożonego zamówienia w toku jego wykonywania — już po zużyciu części materiałów. Wskazana kwota nie jest zastrzeżoną karą umowną, lecz formą kompensacji nakładów poczynionych przez przedsiębiorcę wskutek rozpoczęcia prac. W dodatku wzorzec umowy nie był stosowany przez przedsiębiorcę od przeszło pół roku.
Sąd I instancji oddalił powództwo: według obowiązującego w tamtym czasie art. 479(38) par. 1 kpc, strona powodowa powinna była wykazać legitymację czynną do wytoczenia powództwa a także udowodnić, że przedsiębiorca posługiwał się wzorcem umowy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przed wniesieniem pozwu (art. 479(39) kpc, przepis także uchylony tą samą nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz.U. z 2015 r. poz. 1634). Nie można bowiem od nikogo wymagać dowodu na to, że czegoś nie robił (nie stosował wzorca umowy) — takie okoliczności powinien wykazać twierdzący (powód).
Odmiennie rzecz ocenił sąd II instancji: skoro pozwany przedsiębiorca przyznał, że stosował zakwestionowany wzorzec umowy zlecenia, ale zaprzestał tego przeszło pół roku wcześniej, to zasady rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 kc) oznaczają, że na pozwanym spoczywa obowiązek udowodnienia kiedy wprowadził nowy wzorzec umowy.
Stąd też zaskarżony wyrok został uchylony, a sprawa wraca do merytorycznego rozpoznania przez sąd I instancji.
PS dla jasności: zgodnie z obowiązującym obecnie art. 99f uokik „nie wszczyna się postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, jeżeli od końca roku, w którym zaprzestano ich stosowania, upłynęły 3 lata” — czyli wszystko teraz jest tak samo, ale 5 razy trochę dłużej…