Czy jadący autobusem pasażer, który nie może kupić biletu w automacie, bo nie działa jego karta płatnicza, a kierowca nie chce wydać reszty z 50 złotych, może być traktowany jako pasażer na gapę? Czy w przypadku kontroli lub interwencji straży miejskiej taki podróżny ma obowiązek podania swoich danych osobowych? Czy odmowa podania nazwiska przez jadącego bez biletu pasażera jest wykroczeniem? (nieprawomocny wyrok SR w Jeleniej Górze z 17 marca 2020 r., II W 1404/19).
Orzeczenie dotyczyło jadącego bez biletu pasażera, który odmówił podania danych osobowych kontrolerowi i straży miejskiej, co potraktowano jako wykroczenie z art. 65 par. 2 kw.
Zaczęło się od tego, że mężczyzna wsiadł do autobusu, a następnie „pozornie usiłował zakupić bilet w biletomacie”. Akurat pojawił się kontroler, który widząc co się wydziwia, poinformował pasażera, że automat jest sprawny — skoro więc nie płaci za przejazd, będzie musiał wysiąść na najbliższym przystanku. Niesforny pasażer podszedł do kierowcy, poprosił go o bilet, wręczając 50-złotowy banknot; kierowca odpowiedział, że bilet sprzeda, ale albo za odliczoną gotówkę, albo nie wydając reszty z banknotu; mężczyzna zrezygnował z zakupu biletu i jechał dalej, ignorując prośby kontrolera o dokument lub podanie danych osobowych.
Kontroler wezwał straż miejską, patrol przyjechał, autobus się zatrzymał, pasażer został poproszony o wyjście na zewnątrz — i o okazanie dokumentu tożsamości. Mężczyzna odparł, że nie ma przy sobie dokumentów, więc strażnicy poprosili go o podanie swoich danych osobowych — wszystko to w celu nałożenia dodatkowej opłaty za przejazd bez biletu — ale ten podał tylko swoje imię i żądał wezwania policji (co ciekawe na komisariat, po tym jak został obezwładniony ze względu na swe „zachowanie, które nie jest przedmiotem niniejszego postępowania”, trafił — ale i tam nie chciał się przedstawić).
Zdaniem obwinionego nie można mu zarzucać jakiejkolwiek winy: nie jechał na gapę, chciał kupić bilet w automacie, a po tym, jak kontroler mu powiedział, że karta płatnicza nie jest aktywna, u kierowcy — który znów odmówił mu wydania reszty z 50 złotych (a „nie pomyślał”, że w takiej sytuacji powinien po prostu wysiąść z pojazdu; nie chciał też wysiadać, bo musiałby czekać pół godziny na kolejny transport). Podania swoich danych osobowych kontrolerowi i straży miejskiej odmówił, bo nie widział w swoim zachowaniu niczego nieprawidłowego — więc czekał na przyjazd policji.
Sąd uznał, że takie tłumaczenia są tylko i wyłącznie przyjętą linią obrony, bo niesforny pasażer ma taką właśnie metodę na jazdę bez biletu — nie był to jego pierwszy wybryk (na marginesie sąd zwrócił uwagę, że pasażer popełnił też wykroczenie z art. 121 par. 2 kw), więc obwiniony wiedział, (i) że w ten sposób dopuszcza się wyłudzenia przejazdu; (ii) powinien albo kupić bilet, albo wysiąść z autobusu; (iii) dlaczego kontroler i strażnicy żądają od niego podania danych osobowych.
Oznacza to, że podróżującemu na gapę pasażerowi można przypisać wykroczenie polegające na odmowie udzielenia uprawnionej osobie wiadomości lub dokumentów co do tożsamości własnej. Owszem, nie jest wykroczeniem z art. 65 par. 2 kw odmowa podania danych osobowych jeśli brak jest podstawy prawnej do legitymowania lub żądania podania imienia i nazwiska (wyrok SN z 28 października 2011 r., III KK 291/11) — ale w sytuacji kiedy pasażer jedzie na gapę, straż miejska ma prawo podejmować takie kroki w celu ustalenia jego tożsamości.
W ocenie sądu takie zachowanie cechuje znaczny stopień szkodliwości społecznej — obwiniony działał w sposób przemyślany i zaplanowany, zarówno w zakresie zamiaru jazdy na gapę, jak i lekceważącego zachowania wobec osób uprawnionych do przeprowadzenia kontroli pasażerów — co uzasadnia ukaranie go grzywną w relatywnie znacznej wysokości 600 złotych.