Czy wcześniejsza nadpłata wyklucza zwolnienie ze składek na ZUS przysługującego na podstawie art. 31zo „tarczy antykryzysowej”? Czy ZUS w ogóle ma prawo zaliczać nadpłacone kwoty na poczet kolejnych należności? A jeśli ma takie prawo, to powinien powołać się na konkretny przepis — czy raczej powinien go sobie poszukać adresat decyzji? (nieprawomocny wyrok WSA w Bydgoszczy z 13 października 2020 r., I SA/Bd 396/20).
Sprawa dotyczyła przedsiębiorcy, który złożył wniosek o zwolnienie go z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za okres od marca do maja 2020 r.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że należność ta została pokryta wcześniejszą nadpłatą, zatem w świetle przepisów „tarczy” nie można zwolnić płatnika ze składek. Oznacza to bezprzedmiotowość postępowania i konieczność jego umorzenia.
W skardze na tę decyzję przedsiębiorca zarzucił bezzasadne, bez zgody i wiedzy, zarachowanie nadpłaty na poczet należności za kwiecień — zwłaszcza, że nadpłata nie została zarachowana na poczet wcześniejszego miesiąca.
art. 31zo ust. 1 ustawy w/s COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 568)
Na wniosek płatnika składek, który na dzień 29 lutego 2020 r. zgłosił do ubezpieczeń społecznych mniej niż 10 ubezpieczonych, zwalnia się z obowiązku opłacenia nieopłaconych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych lub Fundusz Emerytur Pomostowych, należne za okres od dnia 1 marca 2020 r. do dnia 31 maja 2020 r., wykazanych w deklaracjach rozliczeniowych złożonych za ten okres, jeżeli był zgłoszony jako płatnik składek przed dniem 1 lutego 2020 r.
Wojewódzki Sąd Administracyjny podzielił te zarzuty: owszem, w świetle uregulowania płatnik może wystąpić o zwolnienie z obowiązku zapłaty wyłącznie nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, co jednak nie oznacza, że ZUS może dowolnie zaliczać ewentualną nadpłatę na poczet kwot za marzec-maj 2020 r. Dowolnie, czyli bez wyjaśnienia na jakiej podstawie prawnej nadpłata została rozliczona akurat w kwietniu (a przecież „skarżący, jak i Sąd nie mają obowiązku poszukiwania tych przepisów w celu sprawdzenia prawidłowości działania organu”), jak też wysokości nadpłaty, których dokładnie składek nadpłata dotyczy (sąd podkreślił, że rozbieżności dotyczą nawet okresu, w którym powstała nadpłata: skarżący powołuje się na rozliczenie roku 2019, natomiast ZUS pisze o wpłatach z lutego i marca 2020 r.). Obowiązkiem organu jest bowiem prawidłowe uzasadnienie wydanej decyzji (elementy uzasadnienia wskazuje art. 107 par. 3 kpa), powinność ta ma na celu nie tylko umożliwienie zweryfikowania toku myślenia, ale też urzeczywistnienie zasady przekonywania (art. 11 kpa).
Uchylając zaskarżoną decyzję WSA nakazał ZUS-owi ponowne rozpatrzenie sprawy — z uwzględnieniem późniejszej nowelizacji przepisów pozwalającej na zwolnienie ze składek na ubezpieczenia społeczne nawet po ich zapłaceniu (por. „Będzie można wystąpić o zwrot omyłkowo opłaconych składek na ZUS za marzec 2020”).