A teraz coś z całkiem innej beczki czyli czy skoro ochrona danych osobowych dotyczy tylko osób żyjących, to po śmierci nie ma żadnych ograniczeń w dostępie do dokumentów zmarłego? Czy udostępnienie dokumentacji dowodu osobistego, które jest możliwe po wykazaniu interesu prawnego, wymaga wykazania istnienia dobra osobistego w postaci kultu pamięci osoby zmarłej — a więc jest wykluczone w przypadku krewnych w linii bocznej? (nieprawomocny wyrok WSA w Krakowie z 25 października 2021 r., III SA/Kr 706/21).
Sprawa zaczęła się od złożonego w urzędzie miasta wniosku o udostępnienie kserokopii wszystkich dokumentów znajdujących się w kopercie dowodowej (związanej z wydaniem dowodu osobistego) zmarłego wujka (brata prababci). Wnioskodawca poinformował, że dane są mu niezbędne dla celów genealogicznych, zaś interesem prawnym jest dobro osobiste w postaci czci i pamięci zmarłych.
W odpowiedzi urząd stwierdził, że ochrona danych osobowych dotyczy wprawdzie tylko żyjących osób fizycznych, jednak przepisy szczególne mogą przewidywać dalej idące zasady ochrony obostrzenia. Skoro zatem przepisy o Rejestrze Dowodów Osobistych nie przewidują odrębnych zasad udostępniania informacji, to należy przyjąć, iż dotyczą one także danych osób zmarłych. Przesłanką legitymującą żądanie może być kult pamięci o osobie zmarłej, jednak na to dobro osobiste może powołać się wyłącznie osoba najbliższa wobec zmarłego, czyli wstępni i zstępni zmarłego.
art. 75 ust. 1-3 ustawy o dowodach osobistych
1. Organy gmin oraz konsulowie Rzeczypospolitej Polskiej udostępniają dokumentację związaną z dowodami osobistymi znajdującą się w ich posiadaniu (…).
2. Dokumentację związaną z dowodami osobistymi udostępnia się na uzasadniony wniosek złożony przez uprawniony podmiot na piśmie utrwalonym w postaci papierowej, opatrzonym własnoręcznym podpisem lub w postaci elektronicznej, opatrzonym kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.
3. Do uzyskania dostępu do dokumentacji związanej z dowodami osobistymi są uprawnione:
1) podmioty, o których mowa w art. 66 ust. 3 pkt 1-11;
2) sądy;
3) inne podmioty — jeżeli wykażą interes prawny.
W skardze na tę decyzję zainteresowany zarzucił błędną interpretację pojęcia kultu pamięci zmarłego i nieuprawnione wykluczenie z katalogu osób uprawnionych do jego sprawowania osoby, która jest spokrewniona ze zmarłym, acz nie w linii prostej (art. 61(7) kro). Jego zdaniem odmowa może dotyczyć wyłącznie osoby trzeciej, tj. całkowicie nieprzynależącej do kręgu rodziny zmarłego, bo tylko taki ktoś nie jest w stanie skutecznie powołać się na kult pamięci o osobie zmarłej (zaś stanowisko takie nie budzi wątpliwości innych urzędów, a także MSWiA, które stwierdziło, że można domagać się danych dotyczących brata dziadka).
Wojewódzki Sąd Administracyjny podzielił te zarzuty: udostępnienie dokumentacji związanej z dowodem osobistym może nastąpić na uzasadniony wniosek złożony przez osobę uprawnioną. Krąg osób uprawnionych do otrzymania dokumentów nie jest zamknięty, ubiegać o dostęp do materiałów może się każdy, kto wykaże istnienie interesu prawnego uzasadniającego żądanie. Interes taki może wynikać z dobra osobistego w postaci prawa sprawowania kultu pamięci osoby zmarłej, interpretowanego jako wartości związanej ze sferą uczuć i pamięci, łącznika z czcią zmarłego, która byłaby mu okazana za życia. Istota kultu osoby zmarłej sprowadza się do ochrony szczególnej więzi emocjonalnej i uczuciowej.
Nie budzi wątpliwości, iż na owo dobro osobiste mogą powołać się osoby spokrewnione ze zmarłym (por. „Bezprawna ekshumacja szczątków narusza dobra osobiste krewnych zmarłego”). Jednakże w orzecznictwie sądów cywilnych nie wyklucza się także przyznania ochrony osobie niespokrewnionej ze zmarłym, np. konkubiny (wyrok SA w Warszawie z 19 września 2018 r., VI ACa 595/17) — toteż nieuprawnione jest ograniczanie kręgu osób uprawnionych do kultu pamięci o osobie zmarłej wyłącznie do wstępnych i zstępnych zmarłego.
Oceniając, że urząd powinien był pozytywnie uwzględnić wniosek o udostępnienie dokumentacji dowodu osobistego zmarłego brata prababci, WSA uchylił obie wydane w sprawie decyzje.