Czy można podważyć unieważnienie paszportu podejrzanego w postępowaniu karnym na wniosek prokuratury, jeśli osoba jest chora, a jej stan zdrowia może wymagać leczenia poza strefą Schengen? Jeśli ów stan zdrowia od lat utrudnia przesłuchanie, ale nie przeszkadza w licznych wyjazdach zagranicznych i prowadzeniu działalności zawodowej i politycznej? I, nieco na marginesie: czy taka decyzja powinna być następstwem wydania środka zapobiegawczego w postaci zakazu opuszania kraju? Czy brak możliwości odwołania się od decyzji o unieważnieniu dokumentu paszportowego narusza zasadę dwuinstancyjności postępowania — i czy to oznacza, że WSA/NSA nie może wstrzymać jej wykonania? (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 listopada 2024 r., II OZ 603/24).
Orzeczenie dotyczyło skargi na unieważnienie, na wniosek prokuratora, dokumentu paszportowego osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa.
opis stanu faktycznego:
- sprawa zaczęła się od unieważnienia paszportu, a to ze względu na prowadzone postępowanie karne;
- (pozostawione w uzasadnieniu okruszki pozwoliły ustalić, że podejrzany jest osobą funkcyjną w Fundacji Promocji Mediacji i Edukacji Prawnej LEX NOSTRA, zarzuty dotyczą przęstepstwa prowadzenia pojazdu pod wpływem oraz przekupstwa; ździebko osintu pozwala przypuszczać, że w poprzedniej kadencji mężczyzna był asystentem społecznym i dyrektorem biura poselskiego posła PiS Lecha Kołakowskiego);
- zdaniem zainteresowanego wydana przez wojewodę decyzja naruszała m.in. szereg praw konstytucyjnych, w tym zasadę dwuinstancyjności postępowań oraz unijne prawo do swobodnego przemieszczania się — zwłaszcza o tyle, o ile prokurator zażądał unieważnienia paszportu, ale nie wydał zakazu opuszczania kraju — zatem wniósł o stwierdzenie nieważności lub uchylenie decyzji;
- równolegle prosząc sąd o wstrzymanie jej wykonania ze względu na stan zdrowia skarżącego może wymagać nagłego specjalistycznego leczenia poza granicami Schengen, a także pełnienia funkcji w organizacji pożytku publicznego wymagających m.in. podróży na Ukrainę;
- WSA uznał, że z przedstawionych zaświadczeń lekarskich wynika, iż mężczyzna cierpi na nietypowe choroby zagrażające jego życiu, zatem pozbawienie go paszportu może ograniczać go w realizacji jego praw (w tym prawa do życia) i wstrzymał wykonanie decyzji o unieważnieniu paszportu…
z ustawy o dokumentach paszportowych
art. 70 ust. 2 pkt 11. W okresie ważności dokument paszportowy unieważnia się w przypadku:
11) wniosku o unieważnienie dokumentu paszportowego złożonego przez: […]
b) organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, organ postępowania wykonawczego w sprawie karnej, w tym o przestępstwo skarbowe, przeciwko posiadaczowi dokumentu paszportowego, […]
art. 72 ust. 2. Unieważnienie dokumentu paszportowego w przypadkach, o których mowa w art. 70 ust. 2 pkt 11, następuje w formie decyzji, od której nie przysługuje odwołanie.
art. 277 par. 1 kodeksu postępowania karnego
W razie uzasadnionej obawy ucieczki można zastosować w charakterze środka zapobiegawczego zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju, który może być połączony z zatrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu.
- …acz w finalnym wyroku przyjął, że wojewoda jest związany otrzymanym wnioskiem („paszport unieważnia się”), a więc nie może badać przesłanek kierujących organami ścigania; co więcej unieważnienie paszportu nie oznacza zakazu opuszczania kraju i nie pozbawia osoby możliwości przemieszczania się i przebywania na terytorium Unii Europejskiej, które to prawo to związane jest z posiadaniem obywatelstwa UE, a nie posiadaniem paszportu (wyrok WSA w Warszawie z 26 marca 2024 r., VII SA/Wa 106/24);
zażalenia na postanowienie o wstrzymaniu decyzji:
- wstrzymanie decyzji o unieważnieniu paszportu zaskarżyli wojewoda i prokurator, których zdaniem w sprawie oparto się o „nieświeże” i ogólnikowe zaświadczenie lekarskie, zarazem w żaden sposób nie wyjaśniono, czy leczenie jest konieczne poza granicami Schengen;
- zaś unieważnienie paszportu było o tyle konieczne, że w toczącym się (i zawieszonym od 2016 r.) postępowaniu podejrzany regularnie unika czynności procesowych w oparciu o zaświadczenia lekarskie — ale stan zdrowia wcale nie przeszkadza mu w podróżach, które w znacznej mierze mają związek z prowadzoną działalnością gospodarczą;
art. 61 par. 1 i 3 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
§ 1. Wniesienie skargi nie wstrzymuje wykonania aktu lub czynności.
§ 3. Po przekazaniu sądowi skargi sąd może na wniosek skarżącego wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania w całości lub w części aktu lub czynności, o których mowa w § 1, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków […]
- co więcej skutek w postaci unieważnienia dokumentu paszportowego zachodzi już w dniu wydania decyzji, od której odwołanie nie przysługuje, zatem nie można także wstrzymać jej wykonania, a przepisy o Rejestrze Dokumentów Paszportowych nie przewidują procedury cofnięcia unieważnienia;
- zdaniem pełnomocnika skarżącego to raczej zarzuty organów były gołosłowne i niepoparte żadnymi dowodami odnoszącymi się do stanu zdrowia, zarazem taka wykładnia przepisów prowadzi do zastosowania środka zapobiegawczego bez zachowania warunków procedury karnej, w tym możliwości złożenia zażalenia;
orzeczenie NSA:
- odnosząc się do argumentów stron NSA przypomniał, że sąd administracyjny może wstrzymać wykonanie decyzji, na wniosek skarżącego, jeśli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub trudnych do odwrócenia skutków jej wykonania;
- warunkiem wstrzymania wykonania decyzji jest przedstawienie przez stronę konkretnych dowodów wskazujących, iż okoliczność wskazana w art. 61 par. 3 ppsa „jest realna, aktualna i konkretna a nie jedynie przyszła i potencjalna”;
- okolicznością taką może być zły stan zdrowia osoby — ale nie zaświadczenie lekarskie, w którym pojawia się stwierdzenie, iż „stopień zaawansowania chorób, oraz ich korelacja mogą wymagać, również w trybie nagłym, specjalistycznego leczenia za granicą, w tym także poza strefą Schengen”, które jest po prostu ogólnikowe i nie pozwala przyjąć, iż zachodzi konieczność takiego leczenia;
- jeśli skarżący dysponuje dokumentem, z którego wynika, że leczenie w Polsce czy UE nie rokuje poprawą zdrowia, a więc wymaga możliwości wyjazdu, trzeba było go pokazać i to już na etapie postępowania, którego przedmiotem było unieważnienie paszportu na wniosek prokuratury (prokurator wzywał mężczyznę do przedstawienia odpowiedniej dokumentacji medycznej);
- słuszny natomiast wydaje się argument prokuratury, że mężczyzna wykorzystuje swój stan zdrowia by uniemożliwić przesłuchanie go w postępowaniu karnym, co wcale nie przeszkadza mu w wypełnianiu licznych obowiązków zawodowych, przy czym szereg wyjazdów zagranicznych jest skorelowana z datami niedoszłych przesłuchań;
Za odmową wstrzymania wykonania zaskarżonej decyzji przemawia interes społeczny (równość wobec prawa) przejawiający się w tym, że osoba podejrzana o popełnienie czynu karalnego zostanie przesłuchana a nie będzie unikała przeprowadzenia czynności procesowych wyznaczonych z jej udziałem.
- skoro więc unieważnienie paszportu pozwoli ograniczyć aktywność podejrzanego i być może umożliwi podjęcie postępowania karnego (prokurator już wcześniej wyjaśniał, że wniosek straci aktualność po przesłuchaniu), to należy stwierdzić, że podejrzany sam mógł łatwo uniknąć zagrożenia dla swojego zdrowia lub życia wynikającego z braku dokumentu podróży — stawiając się na przesłuchanie;
- wcale nie na marginesie NSA wyraził pogląd, że przepisy nie wykluczają wstrzymania wykonania decyzji o unieważnieniu dokumentu paszportowego: brak możliwości złożenia odwołania wskazuje wyłącznie na ostateczność takiej decyzji, ale nie wyklucza możliwości wstrzymania jej wykonania przez sąd administracyjny, który może wstrzymać wykonanie decyzji ostatecznych, co do których nie przysługuje środek zaskarżenia;
- nie ma przy tym znaczenia, że rozporządzenie w/s Rejestru Dokumentów Paszportowych nie przewiduje możliwości wycofania informacji o unieważnieniu paszportu: sęk w tym, że intendentura powinna nadążać (cytuję de Gaulle’a, nie NSA!), zatem po wstrzymaniu wykonaniu decyzji unieważnienie paszportu na wniosek prokuratury nie wywołuje skutków.