Odpowiadając na jedno ze starych pytań internetu: nie ma nic złego (pod kątem prawnym) w tym, że dziecko kupuje mieszkanie za pieniądze otrzymane od rodziców — czy to w formie pożyczki, czy też darowizny — jednak zawsze trzeba robić to z głową. Dziś zatem kilka zdań o tym jak wygląda opodatkowanie pożyczki od rodziców — czyli czy jest coś takiego jak umowa o prowadzenie gospodarstwa domowego? (wyrok NSA z 5 września 2017 r., sygn. akt II FSK 2109/15).
Urząd skarbowy wszczął postępowanie w sprawie źródeł sfinansowania przez podatniczkę transakcji zakupu domu (za 540 tys. złotych) i samochodu marki Mercedes ML (za 23,9 tys. euro). Okazało się, że podatniczka nie miała wprawdzie nieujawnionych źródeł dochodu, ale część pieniędzy (322 tys. złotych) pożyczyli jej rodzice na podstawie ustnej umowy pożyczki — zatem finalnie określono podatek od czynności cywilnoprawnych po 30 tys. złotych od każdego z rodziców (stawka 20%).
art. 7 ust. 5 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych
Stawka podatku wynosi 20%, jeżeli przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej:
1) podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony;
2) biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy (…)
Zdaniem podatniczki po pierwsze nie była to pożyczka (art. 720 kc) lecz użyczenie (art. 710 kc), a poza tym wiązała ją z matką i ojcem umowa nienazwana którą można nazwać „umową o prowadzenie wspólnego gospodarstwa rodzinnego domowego”, zbliżona do umowy spółki cywilnej. Prowadzenie wspólnego gospodarstwa oznaczało, że środki pieniężne były współwłasnością łączną całej rodziny, a przecież nie można pożyczyć pieniędzy, których jest się współwłaścicielem — stąd też kwota została jej na krótki czas użyczona.
art. 710 kc
Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.
Skarga na decyzję fiskusa została oddalona w obu instancjach: skoro w toku postępowania podatkowego podatniczka oświadczyła, że pieniądze zostały jej użyczone przez rodziców na podstawie ustnej umowy użyczenia na krótki termin, zaś użyczenie pieniędzy jest niemożliwe, to należało całą operację zakwalifikować jako pożyczkę.
Niezależnie zatem od tego, że zawarta między rodzicami a córką umowa może łączyć elementy różnych stosunków prawnych, organ podatkowy miał obowiązek uwzględniać zgodny zamiar i cel czynności (art. 199a par. 1 ordynacji podatkowej).
Nie była to umowa użyczenia, bo użyczenie może dotyczyć tylko rzeczy; nie była to darowizna, bo darowizny się nie zwraca, a podatniczka wzięła kredyt refinansowy, z którego oddała pieniądze rodzicom; nie była to umowa spółki cywilnej, bo życia w rodzinie nie prowadzi się w celach gospodarczych; pieniądze te nie były też współwłasnością łączną, bo taki mechanizm nie dotyczy rodziców i dzieci — zatem czynność prawna, na podstawie której córka dostała pieniądze, za które kupiła nieruchomość i samochód, a które później oddała, została prawidłowo zakwalifikowana jako umowa pożyczki.
Prawidłowo udokumentowana umowa pożyczki na kwotę przekraczającą 9,6 tys. złotych zawarta pomiędzy najbliższymi (tymi samymi, o których mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn) jest zwolniona od podatku od czynności cywilnoprawnych — jednak stawka sankcyjna PCC wynosi aż 20% podstawy.
Zamiast komentarza: nie da się ukryć, że przepisy podatkowe, jak mało które, wydają się być pisane w taki sposób, by ukryć możliwie wiele pułapek. 20% PCC od pożyczek w rodzinie — tylko dlatego, że nie było deklaracji lub aktu notarialnego, a pieniądze nie poszły na rachunek bankowy — to stawka nie tylko drastyczna, ale chyba też trudna do logicznego uzasadnienia.