Czy w umowie o zakazie konkurencji może być wpisany obowiązek informowania pracodawcy o każdym nowym zatrudnieniu — pod rygorem kary umownej?

W tradycyjnej poniedziałkowej rubryce z prawem pracy czas na dokończenie historii, którą najwytrwalsi P.T. Czytelnicy mogli śledzić na tutejszych łamach już jakiś czas temu — czyli ruszamy w poszukiwania odpowiedzi na pytanie: czy pracodawca może, w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, nałożyć na ex-pracownika obowiązek poinformowania go o nowej pracy? Oraz czy w umowie o zakazie konkurencji może być zastrzeżona kara umowna za brak informacji o planowanym zatrudnieniu? (wyrok Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2018 r., II PK 224/17).

Dla przypomnienia: spór dotyczył odpowiedzialności pracodawcy (spółki pod firmą Colours Factory sp. z o.o.) za brak wypłaty odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 101(2) kp), a zwłaszcza tego czy wstrzymanie przelewów można traktować jako oświadczenie o rozwiązaniu takiej umowy — oraz czy pracodawca może żądać od pracownika zapłaty kary umownej za niepoinformowanie go o podjęciu nowej (nawet niekonkurencyjnej pracy).

Sąd prawomocnie orzekł na korzyść pracownika — naruszenie zakazu konkurencji przez pracownika może być obwarowane karą umowną, jednak zastrzeżenie takiej sankcji za nieprzekazanie informacji o nowym zatrudnieniu narusza prawo do prywatności pracownika, a przez to jest nieważne. Co więcej samo zaprzestanie wypłaty odszkodowania nie oznacza, że pracodawca rozwiązał umowę o zakazie konkurencji, bo skoro umowa o zakazie konkurencji musi mieć formę pisemną pod rygorem nieważności, to podobny rygor dotyczy także oświadczenia o rozwiązaniu takiej umowy (por. „Czy obowiązek informowania ex-pracodawcy o nowej pracy — pod rygorem kary umownej — jest zgodny z prawem?”).

W skardze kasacyjnej Colours Factory sp. z o.o. zarzuciła, iż sąd pominął kardynalną dla prawa cywilnego zasadę swobody umów (art. 353(1) kc), która pozwalała pracodawcy i pracownikowi podpisać umowę o zakazie konkurencji wraz z klauzulą o karze umownej za brak informacji o podjęciu nowej pracy — a skoro tak, to sąd nie mógł orzec o nieważności umowy (art. 58 par. 2 kc).

Sąd Najwyższy przypomniał, iż umowny zakaz świadczenia pracy lub prowadzenia działalności na rzecz podmiotu konkurencyjnego możne dotyczyć tylko pracownika mającego dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie może narazić pracodawcę na szkodę. Z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy pracodawca zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania w wysokości co najmniej 25% wynagrodzenia uzyskiwanego przez pracownika; to świadczenie de facto nie jest odszkodowaniem, ponieważ nie jest uzależnione od wyrządzenia jakiejkolwiek szkody (bliżej mu raczej do wynagrodzenia). Zakaz konkurencji może przestać obowiązywać przed upływem zastrzeżonego terminu w razie ustania przyczyn uzasadniających jego wprowadzenie, pod warunkiem jednak, że w umowie wskazano powody, dla których pracodawca może złożyć oświadczenie o rozwiązaniu umowy (por. „Czy pracodawca może odstąpić od zakazu konkurencji „w każdym czasie”?”), a także w przypadku niewywiązywania się z obowiązku wypłaty odszkodowania (w takim przypadku pracownik jest zwolniony z zakazu podejmowania pracy na rzecz konkurencji, ale zachowuje roszczenie o wypłatę samego odszkodowania).

W przypadku naruszenia zakazu konkurencji dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej, zaś pracodawca może dochodzić jej zapłaty niezależnie od doznania jakiejkolwiek szkody (por. uchwała 7 sędziów SN 6 listopada 2003 r., III CZP 61/03). Kara umowna musi mieć jednak bezpośredni związek z umową o zakazie konkurencji, czyli stanowić konsekwencję niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania umownego (art. 483 par. 1 kc). Skoro więc rolą podejmowania konkurencyjnej pracy jest ochrona interesu pracodawcy polegającego na konkurencji innych podmiotów gospodarczych, to ani umowa o zakazie konkurencji, ani zastrzeżenie kary umownej za jego naruszenie nie może ograniczać swobody pracowników w podejmowaniu aktywności zarobkowej, zaś zakaz konkurencji nie może być przyczynkiem do ustanowienia obowiązku informowania pracodawcy o swoich wszystkich planach zawodowych (wyrok SN z 23 stycznia 2008 r., II PK 127/07). Pracodawca może wymagać od pracownika poinformowania o planowanym zatrudnieniu się w podmiocie konkurencyjnym (por. „Żądanie informacji o podjęciu przez pracownika dodatkowego zatrudnienia”) — zatem kara umowna za brak informacji planowanym zatrudnieniu oraz zastrzeżenie obowiązku informacji o każdej (niekonkurencyjnej) nowej pracy są nieważne ze względu na sprzeczność z prawem (tj. z art. 101(2) par. 1 kp, ze skutkiem określonym w art. 58 par. 1 kc w zw. z art. 300 kp).

Pracodawca nie może w takim przypadku zasłonić się zasadą swobody umów, która wszakże nie jest nieograniczona — i nie może prowadzić m.in. do takiego ukształtowania stosunku prawnego, który jest niezgodny z właściwością (naturą) stosunku prawnego lub z prawem. Skoro zatem rzecz dotyczy umowy prawa pracy, to nie tylko trzeba pamiętać o ochronnym charakterze prawa pracy, ale też o gwarantowanej konstytucyjnie i międzynarodowo zasadzie wolności pracy — zatem każde ograniczenie wolności pracy muszą być oceniane w sposób restrykcyjny.

Skoro zatem powód w czasie trwania zakazu konkurencji podjął nową pracę, ale u pracodawcy, który nie jest konkurencyjny wobec Colours Factory, ex-pracodawca nie miał podstaw ani do wstrzymania wypłaty odszkodowania, ani do żądania kary umownej — co oznacza, że ocena sądów niższych instancji była prawidłowa, zatem skarga kasacyjna została oddalona.

PS uzasadnienie orzeczenia nie jest dostępne w serwisie internetowym SN.pl, jednak otrzymałem je dzięki uprzejmości pełnomocnika powoda.

subskrybuj
Powiadom o
guest

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

4 komentarzy
Oldest
Newest
Inline Feedbacks
zerknij na wszystkie komentarze
4
0
komentarze są tam :-)x