W toku postępowania karnego sąd odwoławczy może, to oczywista oczywistość, zmienić kwalifikację zarzucanego czynu, o ile nie jest to wynikiem innych ustaleń. Czy jednak poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu może obejmować zmianę trybu ścigania sprawcy, dzięki czemu oskarżyciel prywatny może liczyć na ściganie oskarżonego także za przestępstwo ścigane z oskarżenia prokuratorskiego? Czy jednak przepis ten nie może być rozumiany jako sposób na obejście braku właściwego aktu oskarżenia?
postanowienie Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2021 r. (V KK 595/21)
Niemożliwa jest korekta kwalifikacji prawnej czynu (art. 455 kpk) prowadząca do przypisania oskarżonemu odpowiedzialności za przestępstwo ścigane w innym trybie (przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego).
Sprawa zaczęła się od złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa porwania dzieci, wskutek czego policja prowadziła postępowanie w kierunku art. 211 kk. Zarzuty się nie potwierdziły, zaś zdaniem zainteresowanej kobiety nazwanie jej „przestępcą” stanowiło przestępstwo z pomówienia i znieważenia, zatem wniosła do sądu prywatny akt oskarżenia.
Sąd prawomocnie uniewinnił oskarżonego od całości zarzutów, zatem pełnomocnik oskarżycielki prywatnej zwrócił się do SN z kasacją, w której wskazał, że zamiast uniewinniać, sąd powinien był rozważyć kwalifikację czynu jako przestępstwa fałszywego oskarżenia.
art. 455 kodeksu postępowania karnego
Nie zmieniając ustaleń faktycznych, sąd odwoławczy poprawia błędną kwalifikację prawną niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego może nastąpić tylko wtedy, gdy wniesiono środek odwoławczy na jego niekorzyść.
Sąd Najwyższy nie zgodził się z tą argumentacją: owszem, sąd odwoławczy ma obowiązek skorygowania błędnej oceny prawnej czynu, bez zmiany ustaleń faktycznych i niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych w apelacji zarzutów — jednak poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu musi mieścić się w granicach aktu oskarżenia i nie może wychodzić poza tryb ścigania sprawcy. Tymczasem czyny stypizowane w art. 212 kk i art. 216 kk są przestępstwami ściganymi z oskarżenia prywatnego, podczas gdy art. 234 kk jest przestępstwem publicznoskargowym, toteż ściganie sprawcy wymaga ścigania sprawcy przez prokuratora (upraszczając: art. 455 kpk nie zastępuje braku prokuratorskiego aktu oskarżenia, a że i tak na wiele by się to nie zdało, por. „Czy dopuszczalna jest konwalidacja aktu oskarżenia wniesionego przez nieuprawnionego oskarżyciela?”).
Wcale nie na marginesie SN odrzucił także zarzuty odnoszące się do uchybień dowodowych: owszem, procedura zakazuje zastępowania zeznań świadków zapiskami lub notatkami urzędowymi (art. 174 kpk), jednak nie oznacza to zakazu posłużenia się notatką policyjną jako dowodem w sprawie karnej. Skoro więc świadkowie zostali przez sąd przesłuchani na okoliczność tego, co powiedzieli policjantom, to dowód z zeznań został przeprowadzony w sposób prawidłowy. Natomiast sąd rzeczywiście nie przesłuchał policjantów na okoliczność przebiegu interwencji — ale nie uczynił tego ze względu na brak stosownego wniosku dowodowego ze strony oskarżyciela prywatnego (a także dlatego, że uznał, iż sprawa jest dostatecznie wyjaśniona).
Z tego względu kasacja oskarżyciela prywatnego została oddalona jako oczywiście bezzasadna.