A teraz coś z innej beczki, czyli czy w przypadku zamiaru przeniesienia zamarłego na inny cmentarz jest wymagana zgoda całej rodziny na ekshumację zwłok — wszystkich osób uprawnionych do decydowania o pogrzebie? Czy jednak wystarczy zgoda wdowy, a jeśli dalsza rodzina (np. dzieci) się nie zgadza, to musi uzyskać sądowe orzeczenie o zakazie ekshumacji?
wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 maja 2024 r. (II GSK 1996/23)
Prawo do ekshumacji zwłok (szczątków) jest prawem wspólnym wszystkich osób bliskich zmarłego, bowiem stanowi dobro osobiste każdej z tych osób, a art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach ma charakter jedynie administracyjno-porządkowy i nie kreuje „pierwszeństwa” określonych osób bliskich zmarłemu przed innymi do decydowania o przeniesieniu zwłok/szczątków.
Sprawa zaczęła się złożonego przez wdowę do Sanepidu wniosku o zgodę na ekshumację zwłok męża w celu przeniesienia na inny cmentarz. Do wniosku kobieta dołączyła listę osób uprawnionych do decydowania o pochówku, a także informację, iż wszystkie w/w osoby zostały poinformowane o zamiarze przeniesienia trumny i nie wyrażają sprzeciwu. W oparciu o te materiały Sanepid wydał decyzję pozytywną.
Odwołanie od tej decyzji wnieśli syn i wnuczka zmarłego, podkreślając, że zmarły zawsze chciał leżeć w rodzinnej mogile, obok rodziców i rodzeństwa. W odpowiedzi wyższa instancja zawiesiła postępowanie administracyjne wyznaczając stronom dodatkowy czas (3 lata) na porozumienie się lub uzyskanie sądowego rozstrzygnięcia sporu…
… a ponieważ w wyznaczonym terminie takie orzeczenie nie zostało przedstawione, sprawa została wznowiona, a odwołanie oddalone. W uzasadnieniu swej decyzji organ stwierdził, że rodzinnego sporu nie jest władny rozstrzygnąć w postępowaniu administracyjnym — a ponieważ zainteresowani nie skorzystali z przysługujących im praw i nie wykazali się jakąkolwiek aktywnością, „utracili interes w podtrzymaniu stanowiska określonego w odwołaniu” — zaś konsekwencją bierności nie może być wydanie decyzji niezgodnej z wolą wnioskodawcy, który jest „pierwszy na liście” w kontekście uprawnień.
art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych
Ekshumacja zwłok i szczątków może być dokonana:
1) na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok za zezwoleniem [państwowego] inspektora sanitarnego;
art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach
Prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie:
1) pozostały małżonek(ka);
2) krewni zstępni;
3) krewni wstępni;
4) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa;
5) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.
Odnosząc się do skargi na tę decyzję sąd administracyjny przypomniał, że prawo do pochowania zmarłego wchodzi w zakres dobra osobistego w postaci kultu pamięci osoby zmarłej. Przepisy uzależniają decyzję o pochówku i ekshumacji zwłok od woli określonych osób bliskich, od ich woli także zależy ekshumacja zwłok. Interesy uprawnionych osób mogą być sprzeczne, zatem należy przyjąć jakieś reguły rozstrzygania sporów: w myśl jednej z wykładni hierarchia uprawnień zależy od kolejności wymienienia w art. 10 ust. 1 ustawy, istnieje też pogląd, iż kluczowa jest wola zmarłego i jego relacje z członkami rodziny, które podlegają każdorazowej ocenie.
W ocenie sądu nie istnieje jakakolwiek podstawa, by pierwszeństwo wiązać z kolejnością wymienienia poszczególnych osób w przepisie, zaś wymagana jest zgoda wszystkich członków rodziny zmarłego na ekshumację zwłok. Niedopuszczalne jest także uzależnianie przez Sanepid wydania decyzji od uzyskania orzeczenia sądowego rozstrzygającego spór — i wydanie tej decyzji wbrew sprzeciwowi osób uprawnionych, nawet jeśli nie zdecydowali się oni wnieść powództwa (na marginesie można dodać, że interes w jego wytoczeniu mogłaby mieć zainteresowana przeniesieniem zmarłego na inny cmentarz, a nie przeciwnicy takiego pomysłu).
Stwierdzając, że organ oparł decyzję o zgodzie na ekshumacji na wniosku jednej tylko osoby — i całkowicie zignorował sprzeciw innych członków rodziny uprawnionych do decydowania o pogrzebie, a więc i o przeniesieniu zwłok — sąd prawomocnie uchylił decyzję Sanepidu.