Likwidacja ubezwłasnowolnienia i pojęcia braku zdolności do czynności prawnych ze względu na stan zdrowia. Umowa asysty prawnej oraz kurator reprezentujący i kurator wspierający dla osoby pełnoletniej. Pełnomocnik rejestrowany — mający wspierać osobę w realizacji jej uprawnień w przyszłości. Dużo nowości, długi dokument — zaczynamy szybką analizę zmian w prawie cywilnym jakie wprowadzić ma ustawa o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji (projekt).
A mianowicie, w olbrzymim skrócie:
- pozbawienie zdolności do czynności prawnych — ubezwłasnowolnienie ze względu na niepełnosprawność psychiczną, intelektualną, etc. — to starodawne podejście do rozwiązywania problemu tych osób; naczelnym dobrem człowieka jest godność, to nie można nikogo z owej godności odzierać, choćby w zgodzie z prawem i dla jego dobra;
- stąd też projektodawcy proponują zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia pojęciem osoby potrzebującej wsparcia, osoby wspieranej, umowy asysty prawnej oraz pełnomocnictwa rejestrowanego — ale też, co najistotniejsze, projekt zrywa z zasadą, iż osoba pełnoletnia może być ograniczona lub pozbawiona zdolności do czynności prawnych;
- zaczynając nieco od końca, czyli od propozycji nowelizacji przepisów kodeksu cywilnego: brak zdolności do czynności prawnych miałby mieć związek wyłącznie z wiekiem człowieka (tj. ukończeniem 13 lat), zaś ograniczone w zdolności do czynności prawnych byłyby wyłącznie osoby w wieku 13-17 lat (znowelizowany art. 12 kc i art. 15 kc); dla jasności: projekt przewiduje także uchylenie art. 13 kc przewidującego możliwość całkowitego ubezwłasnowolnienia osoby ze względu na niemożność kierowania swym postępowaniem;
- alternatywą miałaby być instytucja kuratora reprezentującego ustanawianego przez sąd dla osoby pełnoletniej potrzebującej wsparcia (na marginesie warto zauważyć, że projektowana definicja osoby potrzebującej wsparcia — „rozumie się przez to osobę, dla której ma być ustanowiony kurator wspierający albo kurator reprezentujący” — jest się nieco idem per idem i bez kodeksu cywilnego właściwie niezrozumiała);
art. 16 par. 1 kodeksu cywilnego [projekt]
Dla osoby pełnoletniej potrzebującej wsparcia w zakresie, w jakim nie jest w stanie postrzegać i oceniać rzeczywistości lub samodzielnie kierować swoim postępowaniem, sąd ustanawia kuratora reprezentującego, jeżeli jest to konieczne dla ochrony jej praw lub interesów.
- różnica nie tylko w nazwie: kurator reprezentujący miałby być wyznaczany do załatwienia konkretnej sprawy, prowadzenia spraw określonego rodzaju, ale też miałaby istnieć możliwość powołania kuratora „ogólnego”, tj. do prowadzenia wszelkich spraw dotyczących osoby potrzebującej wsparcia, zarazem to sąd każdorazowo miałby określać zakres spraw, których osoba może dokonywać wyłącznie za zgodą kuratora, lub też do których umocowany byłby wyłącznie kurator działający w imieniu podopiecznego — ergo ustanowienie kuratora reprezentującego samo w sobie nie oznacza braku możliwości samodzielnego składania oświadczeń woli i dokonywania czynności prawnych; co więcej w przypadku ważniejszych spraw kurator reprezentujący powinien uzyskać zezwolenie sądu (wymóg ten dotyczyć miałby m.in. zbycia i odpłatnego nabycia nieruchomości, praw intelektualnych, dokonania darowizny, wniosku o umieszczenie w ZOL i DPS, etc., etc.);
- jeśli jednak ochrona interesów osoby pełnoletniej nie wymaga powołania kuratora reprezentującego, a jednak potrzebne jest faktyczne wsparcie w prowadzeniu jej spraw, sąd ustanawiałby kuratora wspierającego (dodany art. 16(1) kc); zgodnie z ustawą kurator wspierający wyłącznie od sądu zależałoby uregulowanie sposobu i zakresu tego wsparcia;
- ustawa instrumentach wspieranego podejmowania decyzji wprowadza także instytucję umowy asysty prawnej: miałby to być rodzaj umowy zlecenia (zawartego w formie pisemnej ad solemnitatem), na podstawie którego asystent prawny zobowiązuje się do udzielania faktycznego wsparcia w korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych przy prowadzeniu jej własnych spraw obejmujących m.in. wyjaśnianie znaczenia dokonywanych czynności i skutków składanych oświadczeń woli,
- jeszcze większą arcynowością jest pełnomocnictwo rejestrowane — udzielane „na wszelki wypadek”, tj. ze względu na ryzyko niemożności samodzielnego zajmowania się swoimi sprawami w przyszłości;
art. 109(10) par. 1 kodeksu cywilnego [projekt]
Osoba pełnoletnia, dla której nie ustanowiono kuratora reprezentującego, może udzielić pełnomocnictwa na wypadek, gdyby w przyszłości ze względu na stan zdrowia nie była w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem (pełnomocnictwo rejestrowane).
- warto jednak pamiętać, w gestii pełnomocnika rejestrowanego będą leżały wszystkie czynności związane z osobą i majątkiem mocodawcy, m.in. w zakresie wyrażania zgody lub sprzeciwu na udzielanie świadczeń zdrowotnych, a także do reprezentowania go w postępowaniach sądowych, urzędowych, etc., a pełnomocnictwa nie będzie można skutecznie ograniczyć wobec osób trzecich (zakres czynności wymagających zgody sądu określa art. 109(12) kc);
- dla jasności: udzielenie pełnomocnictwa rejestrowanego wymagać będzie formy aktu notarialnego i będzie wpisywane do Rejestru Pełnomocnictw prowadzonego przez Krajową Radę Notarialną;
- i już zupełnie hasłowo: projektodawcy przewidują także odpowiednie zmiany w zasadach dziedziczenia, kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (likwidacja ubezwłasnowolnienia będzie miała wpływ możliwość zawarcia małżeństwa — ale też umocowanie pełnomocnika rejestrowanego będzie z mocy prawa skutkowało powstaniem rozdzielności majątkowej), procedurze cywilnej…
art. 65 par. 1(1) kodeksu postępowania cywilnego [projekt]
Osoba pełnoletnia nie ma zdolności procesowej w zakresie w jakim został umocowany kurator reprezentujący
- …ustawy prawo o notariacie (i chodzi nie tylko o pełnomocnictwa rejestrowane i Rejestr Pełnomocnictw), ustawie o zawodzie lekarza, kpk, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (dane z Rejestru Pełnomocnictw będą powiązane z KRS), ksh, etc., etc.;
- dla rozwiania wątpliwości: od dnia wejścia w życie ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji zdolność do czynności prawnych podlegałaby ocenie wyłącznie według nowych przepisów, jednak osoby prawomocnie uznane za ubezwłasnowolnione stawałyby się z mocy prawa osobami wspieranymi, a ich opiekun lub kurator — tymczasowym kuratorem reprezentującym (na 5 lat — w tym czasie kurator tymczasowy miałby obowiązek złożyć wniosek o ustanowienie kuratora reprezentującego).
Tytułem komentarza: to potężna i trudna do ogarnięcia na szybko zmiana (szczególnie niejasna jest dla mnie koncepcja pełnomocnictwa rejestrowanego) — więc pozwalam sobie tylko zasygnalizować projekt jako sygnał do dyskusji.