Od 1 stycznia 2016 r. zmieniają się zasady ustalania wysokości odsetek ustawowych — oraz tych za opóźnienie, bo warto zwrócić uwagę, że już za półtora miesiąca inną wartość będą miały odsetki ustawowe a inną odsetki za opóźnienie. Wszytko to za sprawą ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1830).
Uwaga, opublikowano obwieszczenie określające wysokość odsetek ustawowych i za opóźnienie na 2016 r. — klik: Wysokość odsetek ustawowych i za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r.
Obecnie konstrukcja obliczania odsetek — rozumianych jako wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub też odszkodowanie za opóźnienie w spłacie zobowiązania — jest stosunkowo prosta: zgodnie z art. 359 par. 2 kc z defaultu stosujemy odsetki ustawowe (obecnie 8%), natomiast w umowie strony mogą sobie określić inną wysokość odsetek, byle nie była ona wyższa niż odsetki maksymalne (które zgodnie z art. 359 par. 2(1) kc nie mogą przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP (na tę chwilę stopa procentowa kredytu lombardowy wynosi 2,5%).
Natomiast w przypadku opóźnienia w płatności wierzyciel może żądać od dłużnika odszkodowania w postaci odsetek obliczanych w sposób określony w art. 481 kc: jeśli strony nie ustaliły między sobą żadnej wartości, są to odsetki ustawowe, a jeśli określona została wyższa wartość — „wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy” (art. 481 par. 2 kc). (Przy czym nawet stawka umowna odsetek za opóźnienie nie może przekraczać 10% — chociaż w sądach bywa z tym różnie…)
Od nowego roku kroi się zmiana w sposobie ustalania odsetek ustawowych. Zgodnie ze znowelizowanym art. 359 kc:
- odsetki ustawowe wynosić mają sumę stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych — stopa referencyjna dziś to 1,50%, co oznacza, że obliczone w ten sposób odsetki wynosiłyby 5%;
- odsetki maksymalne nie mogą przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych (na dziś byłoby to 10%);
- odrębne zasady dotyczyć będą obliczania odsetek za opóźnienie — w tym przypadku stopa referencyjna NBP ma być powiększona o 5,5 punków procentowych (znowelizowany art. 481 par. 2 kc — dziś byłoby to 7%);
- jednak maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekraczać dwukrotności podstawowej wartości odsetek za opóźnienie — czyli na dziś strony umowy nie mogłyby ustalić wyższych odsetek za nieterminową płatność jak 14% (to chyba przecina niepotrzebne spory i dyskusje).
Znowelizowane art. 359 oraz art. 481 kodeksu cywilnego prezentować będą się następująco:
art. 359 kc
§ 1 Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
§ 2 Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.
§ 2(1) Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne).
§ 2(2) Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.
§ 2(3) Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 4 Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych.art. 481 kc
§ 1 Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2 Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
§ 2(1) Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie).
§ 2(2) Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.
§ 2(3) Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 2(4) Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie.
§ 3 W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
Dodać warto, że równocześnie nowelizacji podlega ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (pisałem o niej niedawno w tekście Czy rekompensata 40 euro za koszty odzyskiwania należności należy się także jeśli wierzyciel nie poniósł tych kosztów (III CZP 94/15). I tak w przypadku opóźnienia w zapłacie za transakcję, o której mowa w ustawie, odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych równe będą sumie stopy referencyjnej NBP i 8 p.p. (na dziś byłoby to 9,5% rocznie) — natomiast do transakcji takich nie stosuje się odsetek za opóźnienie określonych w art. 481 par. 2 kc.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., jednak:
- w przypadku transakcji handlowych zawartych wcześniej stosuje się przepisy dotychczasowe (art. 55 ustawy nowelizacyjnej);
- wszystkie odsetki za okres do 31 grudnia 2015 r. liczymy po staremu (art. 56 ustawy).