Ten temat jest zawsze dobry: czy pracodawca zatrudniający aplikanta radcowskiego może odmówić udzielenia mu urlopu szkoleniowego na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego? I druga sprawa: czy w przypadku niewykorzystania przez aplikanta urlopu szkoleniowego może zostać mu wypłacony ekwiwalent urlopowy? (wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2015 r., II PK 54/14).
Sprawy miały się następująco: aplikant radcowski pozwał kancelarię radców prawnych (spółkę partnerską) żądając m.in. odszkodowania za bezzasadną dyscyplinarkę oraz ekwiwalentu za niewykorzystany urlop szkoleniowy (na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego).
Poszło o to, że planując przystąpienie do egzaminu aplikant zasygnalizował pracodawcy, że zamierza przystąpić do egzaminu radcowskiego i skorzystać z należnego na podstawie ustawy urlopu (obecnie jest to art. 34 ust. 3 ustawy o radcach prawnych). Nie otrzymał jednak odpowiedzi, zatem w kwietniu 2011 r. poinformował, że od 4 maja do 2 czerwca bierze urlop na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego. Pismo wysłał listelem, jednak pracodawca nie odpowiedział na nie w żaden sposób — zaś pismem z 9 maja rozwiązał umowę o pracę w trybie art. 52 par. 1 pkt 1 kp, jako przyczynę wskazując nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy od 4 maja oraz udanie się na urlop bez zgody pracodawcy.
Sąd I instancji uwzględnił powództwo i zasądził 4,3 tys. złotych odszkodowania za niezasadne rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia: aplikant przez trzy miesiące czynił starania o urlop i nie otrzymał żadnej odpowiedzi od kancelarii, zatem nie dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Niemniej ekwiwalent za niewykorzystany urlop szkoleniowy nie przysługuje. Urlop radcowski jest szczególnego rodzaj urlopem — nie jest urlopem wypoczynkowym, do którego można stosować przepisy kodeksu pracy (art. 171 kp).
art. 34 ust. 3 ustawy o radcach prawnych
Pracownikowi przysługuje prawo do urlopu płatnego w wysokości 80% wynagrodzenia, w wymiarze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego. Z uprawnienia tego można skorzystać tylko raz.
W orzeczeniu II instancji (apelację wniosły obie strony) podkreślono, że udzielenie urlopu szkoleniowego aplikantowi radcowskiemu jest obowiązkiem pracodawcy, zatem nawet jeśli aplikant skorzystał z urlopu bez zgody pracodawcy, zastosowanie reperkusji z art. 52 par. 1 pkt 1 kp było nadużyciem prawa. Pracownik został sprowokowany długotrwałym milczeniem kancelarii, zaś wspólników-radców prawnych nie usprawiedliwia nawet spiętrzenie spraw (udzielenia odpowiedzi jest niezbędne dla zachowania dobrych stosunków w relacjach pracodawca-pracownik).
Rozpatrując skargę kasacyjną aplikanta SN podkreślił, że redakcja art. 34 ust. 3 ustawy nie pozostawia wątpliwości: urlop przysługujący na przygotowanie się do egzaminu jest szczególnego rodzaju urlopem szkoleniowym (prawo do podwyższania kwalifikacji zawodowych).
Z kategorycznego brzmienia przepisu („pracownikowi przysługuje prawo”) wynika więc również jednoznacznie, że prawu pracownika odpowiada obowiązek pracodawcy udzielenia tego urlopu.
I chociaż SN podzielił stanowisko, iż aplikantowi radcowskiemu nie przysługuje ekwiwalent za niewykorzystany urlop szkoleniowy, to „nie do zaakceptowania jest rozstrzygnięcie polegające na odmowie zaspokojenia roszczenia pracownika z tytułu ewidentnego i rażącego naruszenia obowiązku pracodawcy”. Należy zatem rozważyć możliwość zaspokojenia roszczeń pracownika-aplikanta na podstawie innych przepisów, nawet jeśli pracownik domagał się wypłaty ekwiwalentu urlopowego — a to dlatego, że
nie jest wymagane wskazanie podstawy prawnej roszczenia, a jedynie faktów (da mihi factum dabo tibi ius), a sąd zna prawo (iura novit curia)
Działania pracodawcy w zakresie odmowy udzielenia urlopu szkoleniowego były bezprawne, zatem nawet przy braku możliwości żądania zapłaty ekwiwalentu pieniężnego zachowania takie nie powinny pozostać bezkarne. Skoro jednak nie ma podstaw do zastosowania art. 171 kp, to taką lukę w prawie należy zbadać z zastosowaniem przepisów kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązania (art. 471 kc).
Stąd wyrok sądu II instancji został w tej części uchylony, roszczenie o odszkodowanie za nieudzielony urlop przeznaczony na przygotowanie do egzaminu radcowskiego wraca na wokandę.