Czy bank ponosi odpowiedzialność za sprawdzenie danych odbiorcy przelewu — weryfikację czy właścicielem konta jest podmiot wpisany jako beneficjent transakcji? Czy bank ma obowiązek sprawdzać czy numer rachunku zgadza się z danymi wpisanymi przez płatnika wysyłającego pieniądze? Czy ofiara scamu może żądać, by bank zwrócił utracone pieniądze?
wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 20 września 2019 r. (I ACa 84/19)
Wymaganie od banku weryfikacji danych na poleceniu przelewu, przy obowiązującym systemie informatycznym opartym jedynie na porównywaniu unikatowych numerów rachunków, co wynika z obowiązującego stanu prawnego w dacie wykonania przelewu, oznaczałoby żądanie od pozwanego staranności nadzwyczajnej.
Orzeczenie dotyczyło odpowiedzialności banku za zrealizowanie przelewu niezgodnego z wolą nadawców: scamer podszył się pod sprzedającego i w listelu podał fałszywy numer konta, przez co zapłata 410 tys. euro zapłaty za 12 ciężarówek poszła na rachunek oszusta.
Zdaniem płatnika odpowiedzialność za nieprawidłowe wykonanie usługi płatniczej powinien ponosić bank odbiorcy (art. 64 ust. 1 pr.bank.) — bo księgując wpłatę nie zweryfikował numeru konta (nie sprawdził czy właścicielem rachunku jest firma wpisana jako beneficjent przelewu).
art. 64 ustawy prawo bankowe
1. Jeżeli polecenie przeprowadzenia rozliczenia pieniężnego złożone przez posiadacza rachunku bankowego jest wykonywane przez kilka banków, każdy z tych banków ponosi wraz z pozostałymi solidarną odpowiedzialność wobec posiadacza rachunku za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem polecenia.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do usług płatniczych uregulowanych w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych.
Sąd prawomocnie oddalił całość roszczeń: strona powodowa nie była klientem pozwanego banku, przelew został zrealizowany przez bank, w którym płatnik złożył (odręczne) polecenie przelewu — bank, który otrzymuje pieniądze nie ma w tej sytuacji możliwości weryfikacji transakcji, relacji stron, ani też sprawdzania zgodności numeru rachunku z danymi beneficjenta. Przyjęta w orzecznictwie wykładnia art. 64 ust. 1 pr.bank. prowadzi do wniosku, że wykonanie przelewu na numer rachunku bankowego wskazany w dyspozycji przelewu stanowi prawidłowe wykonanie transakcji, co wyklucza odpowiedzialność banków uczestniczących w rozliczeniu (por. wyrok SA w Warszawie z 20 lutego 2015 r., VI ACa 546/14).
art. 143 ust. 1-2 ustawy o usługach płatniczych
1. Zlecenie płatnicze uznaje się za wykonane na rzecz właściwego odbiorcy, jeżeli zostało wykonane zgodnie z informacjami, o których mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 lub w art. 27 pkt 2 lit. b, a w przypadku wskazania w treści zlecenia płatniczego unikatowego identyfikatora – jeżeli zostało wykonane zgodnie z tym unikatowym identyfikatorem bez względu na dostarczone przez użytkownika inne informacje dodatkowe.
2. Jeżeli unikatowy identyfikator podany przez użytkownika jest nieprawidłowy, dostawca nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 144-146. Dostawca płatnika, a w przypadku, o którym mowa w art. 143a ust. 1 pkt 2, również dostawca odbiorcy, są jednak obowiązani podjąć działania w celu odzyskania kwoty transakcji płatniczej wykonanej z użyciem nieprawidłowego unikatowego identyfikatora (…)
Dodatkowego obowiązku sprawdzenia zgodności tożsamości beneficjenta przelewu z numerem rachunku nie sposób wywodzić ani z przepisu określającego ogólną zasadę solidarnej odpowiedzialności banków biorących udział w rozliczeniu pieniężnym za niewykonanie lub nienależyte wykonanie operacji. Przepis art. 64 ust. 1 pr.bank. określa bowiem wyłącznie samą zasadę odpowiedzialności solidarnej banków współuczestniczących w przesłaniu pieniędzy, ale nie wprowadza żadnej reguły, iż bank ma obowiązek sprawdzania tożsamości odbiorcy przelewu. Wbrew poglądowi wyrażonemu w orzeczeniu, na które powoływała się strona powodowa (wyrok SN z 17 grudnia 2008 r., I CSK 205/08) powinność taka nie wynika ani z reguły podwyższonych mierników staranności profesjonalisty (art. 355 par. 2 kc), ani z normy wprowadzającej ogólną zasadę wykonywania zobowiązań w sposób zapewniający zaspokojenie słusznego interesu wierzyciela (art. 354 kc).
(Na marginesie: oceny nie zmienił fakt, że powodowie byli obywatelami Arabii Saudyjskiej, zaś cała sprawa miała charakter transgraniczny — wprawdzie próbowali oni przekonać, że skoro w sprawie nie ma zastosowania art. 143 ust. 1 uup (a to ze względu na art. 5 uup), to prawidłowość wykonania zlecenia płatniczego nie może być oceniana z perspektywy unikatowego identyfikatora (tj. numeru konta podanego przez płatnika) — bo nawet wyłączenie zastosowania dyrektywy 2007/64/WE w/s usług płatniczych ma wpływu na ocenę, iż bankowi nie można przypisać odpowiedzialności za przyjęcie przelewu.)
Reasumując: odpowiedzialność banku za sprawdzenie odbiorcy przelewu (za scam, któremu uległ płatnik) nie wynika ani z zasad ogólnych, ani ze szczegółowego przepisu prawa — jego obowiązki w tym zakresie ograniczają się wyłącznie do pomocy w odzyskaniu kwoty omyłkowo wysłanej do nieprawidłowego odbiorcy.