W kontekście niedawnych dywagacji o tym jak opisywać „człowieka z CEIDG” w komparycji umowy (co ma znaczenie z punktu widzenia zdolności prawnej przedsiębiorcy) pojawił się wątek „firmy” jako jednego z najbardziej nierozumianych pojęć prawnych.
Potocznie firma to po prostu przedsiębiorca — niezależnie od tego czy mamy do czynienia z jednoosobową działalnością gospodarczą, czy też ze spółką. Tymczasem dla prawnika firma przedsiębiorcy to coś nieco innego — na tyle nieco, że kłopoty percepcyjno-definicyjne murowane.
Będzie w punktach, dla jasności:
- podstawowe założenie: przedsiębiorca to każdy (osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej), kto prowadzi działalność gospodarczą we własnym imieniu (art. 43(1) kc);
- każdy przedsiębiorca w obrocie gospodarczym występuje pod firmą (art. 43(2) kc); firma przedsiębiorcy to zatem nic innego jak oznaczenie czy nazwa przedsiębiorcy przyjęte na potrzeby obrotu;
- słowem: firma to nazwa przedsiębiorcy — firma nie jest osobą prawną, firma nie ma osobowości prawnej, to nie firma przedsiębiorcy jest właścicielem majątku, to nie firma buduje, sprzedaje, procesuje się, bankrutuje czy płonie;
- dla ułatwienia wprowadzam dodatkowe pojęcia: przedsiębiorca, przedsiębiorstwo, zakład, pracodawca, spółka, nazwa sklepu — to nie są „wzajemne synonimy”, to nie są synonimy pojęcia „firma przedsiębiorcy”;
- łatwo to sobie wyjaśnić w przypadku osób prawnych (np. spółek prawa handlowego, art. 43(5) kc): na przykład P4 sp. z o.o. to właśnie firma przedsiębiorcy, który swoje usługi sprzedaje pod nazwą Play. mBank S.A. to firma przedsiębiorcy, który obecnie świadczy usługi pod marką mBank, ale przecież jeszcze niedawno spółka działała pod firmą BRE Bank SA, zaś usługi bankowe oznaczała markami mBank i MultiBank; Orange Polska S.A. to firma przedsiębiorcy oraz nazwa usług telekomunikacyjnych oferowaych pod marką Orange, ale jest też Njumobile (inna marka przedsiębiorcy działającego pod firmą Orange Polska S.A.), zaś niedawno spółka ta działała jeszcze pod firmą Telekomunikacja Polska S.A. (oraz PTK Centertel sp. z o.o., jeśli chodzi o telefony komórkowe); Inteligo to jedna z marek PKO Bank Polski SA; CitiBank czy Citi Handlowy to marki i nazwy produktów spółki pod firmą Bank Handlowy S.A.;
- firma osoby prawnej musi zawierać oznaczenie jej formy prawnej — czyli mBank Spółka Akcyjna (nie może być samo „mBank”), jednak firma może być podana w skrócie (mBank S.A. — art. 43(5) par. 2 kc);
- trudniej zwykle ogarnąć to w przypadku osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą — tutaj pomocny jest art. 43(4) kodeksu cywilnego, w myśl którego „Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych”;
- zatem firma przedsiębiorcy jednoosobowego (CEIDG) to imię i nazwisko człowieka. Człowiek może sobie do firmy dołożyć jakiś fantazyjny dodatek, ale nazwisko musi być (czyli nie „ABRAKADABRA” lecz „JAN KOWALSKI ABRAKADABRA”; oczywiście może zostać samo „JAN KOWALSKI”);
- firma przedsiębiorcy służy odróżnieniu jednego przedsiębiorcy od innego — stąd też wymóg dostatecznego odróżnienia przybranej firmy od firmy innego przedsiębiorcy działającego na tym samym rynku (art. 43(4) kc); chociaż ocieramy się już o tematykę (nie)uczciwej konkurencji dodam tylko, że Jan Kowalski może spokojnie — Jan Kowalski nie nakaże mu zmiany nazwiska (ale już fantazyjne oznaczenie powinno być inne; hmm a co zrobić z fantazyjną frazą „IT” pojawiającą się w firmie?! ;-)
- (są jeszcze przepisy szczególne — na przykład o tym, że firma spółki jawnej musi zawierać firmę lub nazwisko przynajmniej jednego wspólnika (art. 24 par. 1 ksh); firma spółki komandytowej — chociaż jednego komandytariusza (art. 104 par. 1 ksh); że firma pod jaką działa S.K.A., której komplementariuszem jest osoba prawna musi zawierać pełne brzmienie firmy tegoż podmiotu (art. 127 par. 3 ksh — por. Prawo do zapomnienia, obowiązek przeproszenia (za pomówienia na forum internetowym).
I to by właściwie było na tyle, gdyby nie…
Post Sctiptum: powyższe dywagacje odnoszą się do świata idealnego. W świecie realnym mamy jeszcze ustawodawcę, który stara się bardzo, by świat idealny był tylko koncepcją filozoficzną. Mam na myśli ustawę z 15 kwietnia 2005 r. o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń, zakładami reasekuracji i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz 1406).
Na to nawet Rada Języka Polskiego nie poradzi…