Czy dopuszczalne jest dyscyplinarne zwolnienie pracownika w okresie wypowiedzenia umowy? Czy w przypadku bezprawnego wypowiedzenia oraz bezprawnego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia pracownik może żądać dwóch odszkodowań?
wyrok Sądu Najwyższego z 13 marca 2018 r. (I PK 3/17)
W razie wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów, a następnie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika w okresie wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje, według jego wyboru, odszkodowanie z art. 47(1) kp albo z art. 60 kp.
Spór dotyczył konsultanta medycznego, któremu pracodawca najpierw wypowiedział umowę o pracę (jako przyczynę wskazując zaciąganie zobowiązań w imieniu spółki bez upoważnienia oraz informacji), a po kolejnych 2 tygodniach, czyli w trakcie okresu wypowiedzenia, zwolnił w trybie dyscyplinarnym (bo w ramach założonej niedawno działalności gospodarczej prowadził działalność konkurencyjną wobec pracodawcy, korzystając m.in. z towaru taniej kupionego w firmie, a także przejmował partnerów handlowych).
Zdaniem pracownika rzeczywistą przyczyną rozwiązania umowy o pracę był zamiar likwidacji stanowiska — bo firma od jakiegoś czasu redukowała zatrudnienie, a w dodatku namawiała pracowników na przejście na działalność gospodarczą i świadczenie usług na zasadach biznesowych — zatem w pozwie do sądu pracy zażądał odszkodowania za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy (30 tys. złotych), odszkodowania za rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia (kolejne 30 tys. złotych) oraz odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy w ramach zwolnienia grupowego (20 tys. złotych).
art. 60 kp
Jeżeli pracodawca rozwiązał umowę o pracę w okresie wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas do upływu okresu wypowiedzenia.
Sąd I instancji uwzględnił roszczenia: podane przyczyny rozwiązania umowy są nierzeczywiste, bo powód nie dopuścił się zarzucanych uchybień, przez co przysługuje mu zarówno odszkodowanie za niezasadne wypowiedzenie (art. 45 kp), jak i za niezasadną dyscyplinarkę (w wysokości wynagrodzenia, o który skrócony został okres wypowiedzenia, art. 56 par. 1 kp w zw. z art. 60 kp). Ponieważ rzeczywistą przyczyną zwolnienia była prowadzona restrukturyzacja zatrudnienia, pracownikowi należy się także odprawa.
art. 47(1) kp
Odszkodowanie, o którym mowa w art. 45, przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
Po apelacji wyrok został częściowo zmieniony, albowiem zdaniem sądu II instancji przyczyna rozwiązania stosunku pracy (zwolnienie nie nastąpiło w ramach zwolnień grupowych, ani wyłącznie z przyczyn niedotyczących pracownika) nie uzasadniała żądania odprawy. W pozostałym zakresie podzielono wcześniejszą ocenę: nie można traktować jako wyrządzenia pracodawcy szkody sytuacji, w której pracownik zakłada działalność gospodarczą w związku z przejściem na nowe zasady obsługi klientów. A skoro pracodawca naruszył przepisy o rozwiązywaniu stosunków pracy dwukrotnie, można zasądzić na rzecz pracownika podwójne odszkodowanie.
Skargę kasacyjną od wyroku wniósł pracodawca, którego zdaniem nie ma podstaw do kumulacji odszkodowań z tytułu nieprawidłowego wypowiedzenia (art. 47(1) kp) i nieprawidłowego zwolnienia dyscyplinarnego (art. 60 kp) — bo w ten sposób dochodzi do podwójnego zrekompensowania pracownikowi tej samej szkody.
Sąd Najwyższy zauważył, iż w (niejednolitym) orzecznictwie przyjmuje się, iż w przypadku niezgodnego z prawem rozwiązania umowy bez wypowiedzenia po niezgodnym z prawem wypowiedzeniu umowy pracownikowi przysługuje jedno odszkodowanie, które ma charakter kompensacyjny (wyrok SN z 16 lutego 2017 r., II PK 372/15). Zasądzenie podwójnego odszkodowania prowadziłoby do dwukrotnej rekompensaty tej samej szkody — taki przywilej musiałby być wyraźnie określony w przepisach kodeksu pracy.
Doktryna natomiast prezentuje pogląd wprost przeciwny: że pracodawca, który dwukrotnie naruszył prawo, powinien ponieść podwójne konsekwencje (wówczas odszkodowanie określone w art. 60 kp ma charakter sankcji).
Nie jest jednak niczym dziwnym zbieg roszczeń wynikający z rzeczywistego zbiegu norm stosowanych w sprawie (wyrok SN z 8 grudnia 2016 r., II PK 264/15). W takim przypadku powstają dwa roszczenia o takim samym przedmiocie — strona ma jednak jednorazową możliwość ich realizacji (a zaspokojenie jednego roszczenia prowadzi do zaspokojenia innych). Oznacza to, że w sytuacji, w której pracodawca zastosuje zwolnienie dyscyplinarne w okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi przysługuje tylko jedno odszkodowanie (albo z art. 47(1) kp, albo z art. 60 kp). Zakaz łączenia roszczeń odszkodowawczych wynikających z kodeksu pracy nie wyłącza natomiast możliwości dochodzenia odszkodowania w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego (por. wyrok TK z 27 listopada 2007 r., SK 18/05).
Stąd też skarga kasacyjna została uwzględniona — sprawa wraca do sądu II instancji, który będzie musiał jeszcze raz zmierzyć się z tym zagadnieniem.