Czy świadek, który już został skazany za określone przestępstwo, może ponosić odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań w postępowaniu dotyczącym współsprawcy? Czy jednak nikt nie może być zmuszony do samooskarżania się, a wiec kłamstwo świadka prawomocnie skazanego za udział w tej samej działalności przestępczej nie podlega karze? (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 listopada 2024 r., IV KS 37/24).
opis stanu faktycznego:
- orzeczenie dotyczyło członka zorganizowanej grupy przestępczej zajmującej się handlem narkotykami, już prawomocnie skazanego za „swój” udział w procederze, który — przesłuchiwany jako świadek w postępowaniu dotyczącym współsprawcy — zeznawał nieprawdę i zatajał prawdę;
- prokuratura uznała, że na kontratyp składania fałszywych zeznań w obawie przed grożącą odpowiedzialnością karną nie może powołać się osoba prawomocnie skazana za współudział w grupie przestępczej, zatem do sądu wpłynął akt oskarżenia z art. 233 par. 1 kk;
- sąd I instancji uznał, iż oskarżony realizował prawo do obrony i uniewinnił go od zarzutów;
- jednakże sąd odwoławczy przyjął, że osoba prawomocnie skazana za czyny, co do okoliczności popełnienia których miała zeznawać jako świadek nie może jeszcze raz ponosić odpowiedzialności karnej — zatem kłamstwo takiego świadka może być penalizowane i wyrok uchylił;
art. 233 §1-1a kodeksu karnego
§ 1. Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
art. 239 § 1 kk
Kto utrudnia lub udaremnia postępowanie karne, pomagając sprawcy przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego uniknąć odpowiedzialności karnej, w szczególności kto sprawcę ukrywa, tworzy fałszywe dowody, zaciera ślady przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego, albo odbywa za skazanego karę,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
- (gdzieś tam w apelacji prokuratora pojawiły się także argumenty o poplecznictwie);
skarga na uchylenie wyroku:
- w skardze na przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w I instancji obrońca oskarżonego podkreślił, że uchylenie orzeczenia było o tyle bezzasadne, że w drugim podejściu sąd gwarancje ne peius i tak będą skutkowały uniewinnieniem;
orzeczenie SN:
- Sąd Najwyższy przypomniał, że skarga na wyrok kasatoryjny nie służy do dublowania kontroli instancyjnej, zatem może być oparta wyłącznie o jedną z bezwzględnych przesłanek odwoławczych lub naruszenie art. 437 kpk;
- naruszenie przepisu prawa materialnego — błędna wykładnia normy karnej, wskutek której doszło do uniewinnienia oskarżonego — jest prawidłową przesłanką uchylenia wyroku; zarazem to właśnie reguła ne peius nie pozwala na wydanie wyroku skazującego przez sąd odwoławczy;
- prawidłowa jest bowiem ocena, iż składanie fałszywych zeznań przez sprawcę już prawomocnie skazanego za popełnione przestępstwa, co do których zeznaje jako świadek, nie wyklucza odpowiedzialności karnej;
- sęk bowiem w tym, że odkąd nie można nikogo dwa razy ścigać za ten sam czyn, osoba już skazana nie ma potrzeby obawiać się odpowiedzialności karnej, a więc wykluczona jest możliwość powołania się na art. 183 par. 1 kpk);
- całkiem na marginesie SN zasugerował, że wyrok kasatoryjny nie wiąże sądu I instancji co do uznania oskarżonego winnym przestępstwa lub zastosowania określonej sankcji — natomiast sąd oczywiście ma obowiązek prawidłowego stosowania przepisów prawa.
Zamiast komentarza: nie znam się, więc się wypowiem — czy to aby nie jest jeszcze jeden negatywny skutek dzielenia postępowań? Gdyby było jedno postępowanie w/s zorganizowanej grupy przestępczej, każdy z współoskarżonych mógłby korzystać także z tak rozumianego prawa do obrony — ale rozdrobnienie postępowań oznacza, że wystarczy skazać pierwszego, a później używać go jako świadka w procesach pozostałych.