Czy odprawienie pogrzebu przez pijanego księdza jest złamaniem umowy cywilnoprawnej? Naruszeniem dóbr osobistych rodziny zmarłego? Czy wstawiony ksiądz może ponosić odpowiedzialność cywilnoprawną (jak już wytrzeźwieje) za naruszenie świeckiego prawa, które chroni uczucia religijne? Czy odpowiedzialność za duchownego może ponosić jego parafia — a diecezja? (wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu z 16 maja 2024 r., II Ca 852/23).
Sprawa zaczęła się od kościelnego pogrzebu i mszy odprawionej przez pijanego wikariusza (zastępującego nieobecnego proboszcza), który najsamprzód się spóźnił (bo zapomniał, że ma pogrzeb), później bełkotał, mylił słowa (żegnał „brata”, chociaż był to pochówek kobiety), zaś przez cały czas trzeba go było podtrzymywać. Na zakończenie organizatorka pogrzebu powiedziała księdzu, że zmarła przez 93 lata była praktykującą parafianką, więc nie zasłużyła na taką ceremonię, na co ten odparł „idź precz szatanie”.
Wezwani policjanci zbadali wikarego na okoliczność zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu (ok. 1,3 mg/l) — a kobieta pozwała diecezję o 10 tys. zł zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, w tym uczuć religijnych.
Sąd I instancji uznał, że odpowiedzialność za bezprawne zachowania księdza wykonującego obowiązki związane z funkcją duchownego może ponosić diecezja jako jednostka posiadająca osobowość prawną i podległa biskupowi, który jest przełożonym wszystkich wikariuszy. Owszem, nie jest wykluczona bezpośrednia odpowiedzialność sprawcy, jednak jest to odpowiedzialność solidarna, zaś w przypadku solidarności dłużników to do wierzyciela należy wybór osoby pozwanej (art. 366 par. 1 kc). Stwierdzając, że odprawienie pogrzebu przez pijanego księdza stanowi profanację, równie surowo można oceniać obraźliwą odzywkę do powódki, sąd uwzględnił powództwo w całości.
art. 7 ust. 1 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP
Osobami prawnymi są następujące terytorialne jednostki organizacyjne Kościoła:
1) metropolie;
2) archidiecezje;
3) diecezje;
4) administratury apostolskie;
5) parafie.
art. 430 kodeksu cywilnego
Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.
art. 441 par. 1 kc
Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.
Odmiennie spór ocenił sąd odwoławczy: co do zasady odpowiedzialność deliktową ponosi bezpośredni sprawca, a odpowiedzialność innego podmiotu jest uzależniona od istnienia podstawy prawnej, np. w przypadku odpowiedzialności osoby prawnej za czynności podjęte przez osobę pełniącą funkcję jego organu.
Nie ma też wątpliwości, że organizatora pogrzebu wiązał z wikarym stosunek kontraktowy — odprawienie mszy należy traktować jako umowę o dzieło (chwilę później sąd pisze, że była to „umowa o wykonanie usługi w zakresie dostarczenia dóbr niematerialnych”). Odprawienie mszy pogrzebowej przez pijanego księdza, choć nie skutkuje nieważnością w ujęciu prawa kanonicznego, stanowi nienależyte wykonanie zobowiązania i jest zachowaniem niegodnym, toteż — chociaż
skuteczność sprawowanych obrzędów nie zależy od moralnej postawy i dyspozycji sprawującego te obrzędy, ale od czynników obiektywnych, tj. posiadania przez niego ważnych święceń kapłańskich i spełnienia prawem liturgicznym czynności. Stąd Msza św. pogrzebowa i obrzędy sprawowane przez księdza będącego pod wpływem alkoholu, były ważne, ale niegodziwie sprawowane
to przecież
przesunięcie w czasie uroczystości pogrzebowych, odbywanie ich w stanie upojenia alkoholowego stanowiło naruszenie [dóbr osobistych w postaci] uczuć religijnych oraz kultu pamięci po osobie zmarłej, a przynajmniej zasad współżycia społecznego.
Jednakowoż niewłaściwe wykonanie zobowiązania nie jest per se czynem niedozwolonym: naruszenie więzi obligacyjnej może być oceniane jako delikt tylko wówczas, gdy kontrahent równocześnie narusza ogólne, powszechnie obowiązujące zakazy i nakazy wynikające z norm prawnych lub zasad współżycia społecznego (dobrych obyczajów, etc.).
Odnosząc te uwagi do stanu faktycznego sąd uznał, że odprawienie pogrzebu przez pijanego księdza rzeczywiście oznacza nienależyte wykonanie zobowiązania i naruszenie dóbr osobistych, za co odpowiedzialność odszkodowawczą może ponosić sam duchowny, jak też parafia, której zgodnie z ustawą o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w RP przysługuje status osoby prawnej — odrębnej od diecezji. Zatem chociaż duchowny w ujęciu „teologicznym” (etc.) podlega zwierzchnictwu biskupa, to jednak normatywnie podlega parafii, i to parafia, a nie diecezja jest podmiotem mogącym odpowiadać solidarnie na zasadzie art. 430 kc.
Sumarycznie w ocenie sądu odwoławczego oznacza to, że pozwana diecezja nie była legitymowana biernie, a więc ostrze powództwa było skierowane w niewłaściwą stronę — co skończyło się zmianą wyroku i całkowitym oddaleniem roszczeń.