Czy rząd mógł wprowadzić zakaz podawania posiłków w restauracji (bo koronawirus)? Czy jednak takie obostrzenie jest rodzajem ograniczenia działalności gospodarczej, a więc na gruncie konstytucyjnym wymagało podstawy ustawowej? Czy zatem właściciel, który przyjmował klientów w środku lokalu, może ponieść karę za naruszenie wprowadzonego zakazu? (nieprawomocny wyrok SR dla Łodzi-Śródmieścia z 18 maja 2021 r., VI W 273/21)
Orzeczenie dotyczyło współwłaściciela restauracji, który pomimo COVID-owego zakazu przez wiele dni prowadził działalność polegającą na przygotowywaniu i podawaniu posiłków gościom siedzącym przy stołach — a więc wbrew przepisowi pozwalającemu na wyszynk wyłącznie na wynos (łącznie 15 zarzutów w ramach zbiegu wykroczeń — każdy pojedynczy zarzut dotyczył każdego pojedynczego dnia, kiedy lokal był otwarty). Naruszenie zakazu podawania posiłków w restauracji potraktowano jako wykroczenie z art. 116 par. 1a kw.
Obwiniony wyjaśnił, że był świadom obostrzeń epidemicznych, ale długotrwały lockdown spowodował znaczny spadek przychodów, przez co musiał zacząć dokładać znaczne kwoty do nierentownej działalności, zatem podjął decyzję o otwarciu knajpy dla klientów.
par. 10 ust. 9 rozporządzenia RM z 21 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 2316)
(…) prowadzenie (…) działalności polegającej na przygotowywaniu i podawaniu posiłków i napojów gościom siedzącym przy stołach lub gościom dokonującym własnego wyboru potraw z wystawionego menu, spożywanych na miejscu (…) oraz związanej z konsumpcją i podawaniem napojów (…) jest dopuszczalne wyłącznie w przypadku realizacji usług polegających na przygotowywaniu i podawaniu żywności na wynos (…).
Sąd stwierdził, iż rzeczywiście po wprowadzeniu stanu epidemii władze nakazały ograniczenie prowadzenia działalności restauracyjnej wyłącznie do sprzedaży na wynos, zaś art. 116a par. 1 kodeksu wykroczeń penalizuje zachowanie polegające na nieprzestrzeganiu zakazów, nakazów i obowiązków określonych w przepisach zakaźnych.
Nie oznacza to jednak, że mężczyźnie można skutecznie zarzucić popełnienie wykroczenia, a to dlatego, że:
- zgodnie z Konstytucją ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej może nastąpić „tylko w drodze ustawy” — warunek ten należy rozumieć jako zakaz stosowania unormowań blankietowych — oraz wyłącznie ze względu na ważny interes publiczny;
art. 22 Konstytucji RP
Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
- rzecz jasna sytuacja epidemiczna wywołana ogólnoświatową pandemią koronawirusa spełnia wymóg ważnego interesu publicznego — jednakże wprowadzony w drodze rozporządzenia zakaz podawania posiłków wewnątrz restauracji nie spełnia warunku regulacji „tylko” ustawowej;
- zastosowane przez rząd unormowanie pozwala władzy wykonawczej na swobodne ukształtowanie finalnych ograniczeń — na gruncie prawa ustrojowego jest to niedopuszczalne i sprzeczne z art. 22 Konstytucji RP;
- czy sąd powszechny może w takim przypadku samodzielnie ocenić, czy przepis rozporządzenia narusza ustawę zasadniczą? co do zasady wyłączna kompetencja orzekania co do konstytucyjności prawa przysługuje Trybunałowi Konstytucyjnemu (por. „Czy sąd powszechny może odmówić zastosowania przepisu ustawy ze względu na jego sprzeczność z Konstytucją?”);
- jednakże „monopol ten dotyczy ustaw”, natomiast biorąc pod uwagę, że sędziowie w orzekaniu nie są podlegli aktom normatywnym niższej rangi (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), dopuszczalne jest pominięcie takiego aktu w ramach tzw. incydentalnej kontroli konstytucyjności prawa;
- biorąc zatem pod uwagę, iż niekonstytucyjna norma prawna nie może być podstawą skazania, sąd zdecydował się uniewinnić obwinionego od całości zarzutów.
Wcale nie na marginesie: w przypadku analogicznej sprawy podobna ocena skutkowała odmową wszczęcia postępowania przeciwko właścicielowi lokalu, który naruszył zakaz podawania posiłków w restauracji. Sąd podpowiedział, że jeśli władze chcą ustanawiać tego ograniczenia, najsamprzód powinny zdecydować się na wprowadzenie jednego z konstytucyjnych stanów nadzwyczajnych — od których czymś odmiennym są „sytuacje kryzysowe, które skutkują użyciem niestandardowych środków prawnych, ale wciąż mieszczących się w granicach „normalnego” funkcjonowania państwa”, podobnie jak w przypadku przepisów o zarządzaniu kryzysowym (nieprawomocne postanowienie SR w Siedlcach z 17 maja 2021 r., II W 509/21).