Czy naruszenie dóbr osobistych określonej spółki w publicznej wypowiedzi wymaga wyraźnych przywołania jej z nazwy? Czy jednak odpowiedzialności z art. 24 kc nie wyklucza brak bezpośredniego wskazania podmiotu — ale umożliwienie ustalenia jego tożsamości na podstawie mniej lub bardziej naprowadzających „okruszków”? I, wcale nie na marginesie: czy organ samorządu zawodowego może być traktowany jako przedsiębiorca w rozumieniu przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji?
wyrok Sądu Najwyższego z 13 listopada 2024 r. (II CSKP 351/24)
1) Naruszenie dóbr osobistych określonego podmiotu nie wymaga imiennego, bezpośredniego wskazania go w wypowiedzi; wystarczające jest powołanie jakichkolwiek danych, które pozwalają na zidentyfikowanie tego podmiotu i powiązanie treści analizowanej wypowiedzi z jego działalnością.
2) Art. 2 uznk posługuje się pojęciem „uczestniczenia” w działalności gospodarczej, a więc pojęciem znaczeniowo bardziej pojemnym niż samo „prowadzenie” działalności gospodarczej. W szczególności działanie w celu osiągnięcia zysku (zarobkowe) nie jest konieczną przesłanką zakwalifikowania określonego podmiotu jako przedsiębiorcy w rozumieniu art. 2 uznk.
opis stanu faktycznego:
- sprawa zaczęła się od udostępnienia przez spółkę powiązaną z siecią aptek aplikacji umożliwiającej sprawdzenie dostępności zaordynowanych w ramach e-recepty lekarstw w pobliskich placówkach tej sieci;
- zdaniem Naczelnej Izby Aptekarskiej funkcjonowanie aplikacji polegało na przetwarzaniu objętych tajemnicą danych o stanie zdrowia pacjentów, a także ich profilowaniu, zatem we własnym serwisie internetowym opublikowano następujące oświadczenie:
Naczelna Izba Aptekarska pragnie wyrazić głęboki sprzeciw wobec działań podjętych […] na nieuprawnionym pobieraniu danych o stanie zdrowia polskich pacjentów a następnie poddawaniu tych pacjentów procesom profilowania. System, z którego pobierane są wspomniane informacje zawiera wrażliwe dane medyczne pacjentów m.in. dostęp do e-recept, na podstawie których można tworzyć opis stanu zdrowia chorych zwykle objęty tajemnicą lekarską i aptekarską. Także Ministerstwo Zdrowia sprzeciwia się opisanym w przedmiotowym artykule praktykom, kierując zawiadomienie do prokuratury oraz jednostki zajmującej się walką z cyberprzestępczością. Działania podjęte przez sieć aptek podważają zaufanie do aptek oraz farmaceutów. Podkreślenia również wymaga, że wdrożenie e-recepty odbywało się przy dużym zaangażowaniu aptekarzy z całej Polski, z ogromną korzyścią dla polskich chorych a praktyki stosowane przez sieć aptek niwelują trud tej ogromnej pracy. Szczególne oburzenie Naczelnej Izby Aptekarskiej wzbudza zwłaszcza inicjatywa-konkurs zorganizowany przez wspomnianą sieć aptek, która w zamian za zachęcanie pacjentów do rezerwowania e-recept za pomocą aplikacji, oferuje farmaceutom bon żywieniowy do restauracji. Powyższe działanie jest co najmniej poniżające dla osób wykonujących zawód zaufania publicznego, jakim są farmaceuci. Pokazuje jednocześnie metody, jakimi posługuje się spółka by pozyskać wrażliwe dane. Opisane działania sieci godzą w wizerunek farmaceuty, dlatego Naczelna Izba Aptekarska oraz członkowie samorządu aptekarskiego apelują do przedstawicieli rządu o podjęcie działań, których celem będzie ukrócenie nieetycznych praktyk godzących w dobre imię farmaceutów, a tym samym szkodzącym pacjentom. Ponadto Naczelna Izba Aptekarska wnosi do wszystkich organów o zainteresowanie się przedmiotowym problemem oraz o podjęcie skutecznych działań eliminujących patologię.
- sprawą zainteresował się PUODO, RPO i Ministerstwo Zdrowia, wiceprezes NIA instytucji nagłaśniał aferę na Twitterze, a temat opisała „Gazeta Prawna”…
- …zdaniem spółki kłamliwe zarzuty stanowiły zarówno czyn nieuczciwej konkurencji polegający na rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji (art. 14 ust. 1 uznk), jak też skutkowały bezprawnym naruszeniem dobra osobistego w postaci renomy, zatem do sądu trafił pozew przeciwko Naczelnej Izbie Aptekarskiej, w którym zażądano m.in. przeprosin i zadośćuczynienia;
- (pozostawione w uzasadnieniu okruszki pozwoliły ustalić, że twórcą aplikacji była spółka Gemini Apps sp. z o.o., „informatyczne” ramię spółki Gemini Polska sp. z o.o., a chodzi o aferę opisaną m.in. w tekstach „Poufne dane o pacjentach nielegalnie pozyskiwane? „Największy skandal na polskim rynku farmaceutycznym od lat”” i „Naczelna Izba Aptekarska krytykuje sieć aptek Gemini”);
art. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Przedsiębiorcami, w rozumieniu ustawy, są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową uczestniczą w działalności gospodarczej.
art. 3 ust. 1 uznk
Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.
art. 24 § 1 kodeksu cywilnego
Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne.
orzeczenie sądu:
- sąd I instancji przyjął, że nagłośnienie sprawy przez Naczelną Izbę Aptekarską nie miało związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, lecz realizacją ustawowych obowiązków samorządu aptekarskiego, zatem nie można go traktować jako przedsiębiorcy (w rozumieniu art. 2 uznk), co wyklucza zarzut czynu nieuczciwej konkurencji — ale uznając, iż treść oświadczenia godziła w renomę firmy, nakazał jego usunięcie ze strony internetowej NIA i zasądził zadośćuczynienie w wysokości 25 tys. zł;
- natomiast sąd odwoławczy powództwo oddalił w całości: treść oświadczenia w żaden sposób nie odnosi się do strony powodowej, jest w nim mowa tylko o aplikacji Gemini i sieci aptek Gemini — ale przecież podmiotów o takiej nazwie jest tak dużo, że nie da się na tej podstawie jednoznacznie uznać, że mowa jest o tej spółce — zaś brak bezpośredniego wskazania konkretnego podmiotu oznacza, Gemini Polska sp. z o.o. nie jest legitymowana do wytoczenia powództwa o ochronę dóbr osobistych;
wyrok Sądu Najwyższego:
- rozpatrując skargę kasacyjną spółki SN stwierdził, iż brak wyraźnej identyfikacji podmiotu w publicznej wypowiedzi nie wyklucza naruszenia jego dóbr osobistych, wystarczające bowiem jest, by komunikat umożliwiał ustalenie tożsamości omawianych osób przez przeciętnie zorientowanych odbiorców — a więc nie wyłącza odpowiedzialności za bezprawność naruszenia;
- chociaż więc w oświadczeniu NIA nie pojawiła się nazwa spółki, to przecież odniesienie do aplikacji Gemini, sieci aptek Gemini i publikacji prasowej, w której nazwy te padały, pozwalało na jednoznaczne odcyfrowanie o kim była mowa — przeto nietrafny jest argument o braku legitymacji procesowej;
- rację ma także powodowa spółka, iż samorząd aptekarski może być traktowany jako przedsiębiorca na gruncie przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji: ustawowa definicja przedsiębiorcy odnosi się wszakże do „uczestniczenia” w działalności gospodarczej, nie jej „prowadzenia”;
Uczestniczeniem w obrocie gospodarczym jest szeroki krąg zachowań, które mogą mieć wpływ na bieżące albo przyszłe wyniki działalności przedsiębiorców lub interesy klientów.
- stąd też w orzecznictwie przyjmuje się, że przedsiębiorcą w rozumieniu art. 2 uznk jest nie tylko przedsiębiorca na gruncie przepisów prawa gospodarczego, ale też związki zawodowe, fundacje i stowarzyszenia, kościelne osoby prawne, choćby ich podstawowe zadania nie miały celu gospodarczego, etc.,etc.;
- chociaż więc Naczelna Izba Aptekarska jest przede wszystkim reprezentantem farmaceutów, to przecież jako organ samorządu zawodowego może nie tylko prowadzić działalność gospodarczą, ale też oddziaływać na działalność firm — a więc „uczestniczyć” w działalności gospodarczej.
W ocenie SN oznacza to, iż oddalenie powództwa ze względu na przesłanki „nie (jest), nie (dotyczy)” było co najmniej przedwczesne, zatem zaskarżony wyrok został uchylony, a sprawa zwrócona do ponownego rozpoznania w apelacji.