Czy kwota odszkodowania wypłacanego właścicielowi samochodu z ubezpieczenia sprawcy wypadku może opierać się na kosztorysie naprawy — której nie było, ponieważ poszkodowany auto sprzedał lub wcześniej usunął uszkodzenia we własnym zakresie? Czy jednak biorąc pod uwagę hipotetyczne koszty naprawy pojazdu można doprowadzić do wzbogacenia się poszkodowanego, zatem kwota odszkodowania powinna odnosić się do wartości maszyny sprzed kolizji oraz (w przypadku sprzedaży) uzyskanej ceny?
uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 11 września 2024 r. (III CZP 65/23)
Jeżeli naprawa pojazdu przez poszkodowanego stała się niemożliwa, w szczególności w razie zbycia lub naprawienia pojazdu, nie jest uzasadnione ustalenie wysokości odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych jako równowartości hipotetycznych kosztów naprawy.
Uchwała przynosi odpowiedź na pytanie o to, czy podstawą obliczenia wysokości odszkodowania z polisy OC sprawcy wypadku mogą być hipotetyczne koszty naprawy pojazdu — jeśli poszkodowany właściciel naprawił auto na własną rękę lub sprzedał w stanie uszkodzonym?
wniosek Rzecznika Finansowego:
- uchwałę wydano na wniosek Rzecznika Finansowego, który dostrzegł dwoistość poglądów co do możliwości dochodzenia roszczeń z polisy OC sprawcy przez właściciela samochodu, który odsprzedał rozbite auto lub naprawił je przed oszacowaniem szkody przez ubezpieczyciela;
- sęk w tym, że część sądów wychodzi z założenia, że sprzedaż lub naprawa uszkodzonego pojazdu nie ma wpływu na ustalenie wysokości odszkodowania, a to dlatego, że szkoda wynika z uszczuplenia majątku właściciela, zatem metoda kosztorysowa zawsze da wynik prawidłowy;
- jednakże istnieje też pogląd, iż skoro samochód został zreperowany, to wartość szkody równa jest wydatkom poniesionym na jego naprawę (plus utrata wartości po wypadku) — po sprzedaży szkodę liczy się jako różnicę między uzyskaną ceną a wartością pojazdu sprzed wypadku;
art. 361 par. 1 kodeksu cywilnego
Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
art. 363 par. 1 kc
Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
art. 316 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego
Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.
- metoda kosztorysowa jest przy tym niedopuszczalna, ponieważ może prowadzić do wzbogacenia poszkodowanego;
- na bazie tych wątpliwości Rzecznik Finansowy zwrócił się do SN z następującym zagadnieniem prawnym:
Czy w przypadku wyrządzenia szkody w pojeździe mechanicznym, stanowiącej szkodę częściową, gdy przed ustaleniem wysokości odszkodowania naprawa stała się niemożliwa w wyniku następczych działań poszkodowanego, co ma miejsce np. w razie zbycia pojazdu w stanie uszkodzonym lub jego uprzedniego naprawienia, odszkodowanie należne poszkodowanemu w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego powinno być ustalone jako równowartość hipotetycznie określonych kosztów przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego?
uchwała Sądu Najwyższego:
- w orzecznictwie SN dominuje pogląd, iż w ramach restytucji pieniężnej poszkodowany może domagać się zwrotu pełnych kosztów niezbędnych do przywrócenia rzeczy do stanu poprzedniego, nawet jeśli nie jest to już możliwe, np. wskutek sprzedaży uszkodzonego auta lub jego wcześniejszej naprawy;
- jego zwolennicy wskazują, że kwota odszkodowania stanowi „odpowiednią” sumę pieniężną w rozumieniu art. 363 par. 1 kc, które jest rozwiązaniem alternatywnym wobec przywrócenia stanu poprzedniego, dzięki czemu wierzyciel może żądać zwrotu kosztów, których nie poniósł (por. „Czy sprzedaż nienaprawionego samochodu uszkodzonego w wypadku ma wpływ na wysokość odszkodowania, jakiego może żądać właściciel?”);
- założenie takie pozwala także na naprawę auta po niższych kosztach (lub nieodpłatnie) i żądania zapłaty odszkodowania w wyższej kwocie — takie działanie poszkodowanego wierzyciela nie zwalnia sprawcy z obowiązku naprawienia pełnej szkody;
- odmienna opinia zasadza się na założeniu, iż szkoda ma charakter dynamiczny, zatem jej wysokość może ulec zmianie pomiędzy chwili jej powstania a momentem jej naprawienia (a wynika to z obowiązku sądu orzekania według stanu rzeczy istniejącego w momencie orzekania);
- według tej koncepcji uszczerbek obejmuje wartość majątku pomniejszonego wskutek konieczności naprawy samochodu plus wysokość „szkody handlowej” wynikającej ze spadku ceny auta, które już nie jest bezwypadkowe — co wyklucza możliwość ustalania odszkodowania na podstawie hipotetycznych kosztów remontu (por. „Czy odszkodowanie z polisy OC sprawcy wypadku pokrywa zwrot nieponiesionych kosztów naprawy pojazdu?”);
- wątpliwości jak traktować hipotetyczne koszty naprawy pojazdu z ubezpieczenia nie rozwiała niedawna uchwała SN dotycząca uwzględniania wysokości uzyskanych rabatów na koszty naprawy (uchwała 7 sędziów SN z 8 maja 2024 r., III CZP 142/22) — zatem można przyjąć, iż
W przypadku zbycia pojazdu [wysokość szkody] wyraża się w różnicy między ceną uzyskaną za sprzedany, nienaprawiony pojazd a kwotą jaką poszkodowany mógłby uzyskać ze sprzedaży samochodu nieuszkodzonego.
- zarazem słuszne jest stanowisko, iż wypłata odszkodowania opartego na szacunku kosztorysowym — a więc przy braku rzeczywistego wydatkowania pieniędzy na remont auta — prowadziłaby do niesłusznego wzbogacenia się poszkodowanego, naruszając w ten sposób podstawową rolę odszkodowania.
Zamiast komentarza: spokojnie, to tylko uchwała i to dość abstrakcyjna, zatem wyrażone tezy nie wiążą nikogo.